Józef Dietl (1804-1878)

Choroby wewnętrzne

Biografia

Józef Dietl urodził się 24 stycznia 1804 roku w Podbużu (obwód samborski). Po ukończeniu gimnazjum wstąpił na Uniwersytet Lwowski, następnie podjął studia medyczne w Wiedniu. Dyplom doktora medycyny uzyskał w 1829 roku. Był asystentem przy Katedrze Historii Naturalnej Szczegółowej. Od 1833 roku pełnił funkcję lekarza obwodu policyjnego (fizyka miejskiego) na przedmieściu Wieden. W 1841 roku został prymariuszem oddziału wewnętrznego szpitala Wieden, następnie jego dyrektorem od 1848 roku.

 

W 1850 roku, po ustąpieniu profesora Józefa Brodowicza, objął Klinikę i Katedrę Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Jagiellońskiego.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Dietla pod tytułem O leczeniu gośćca stawowego (arthritis rheumatica) z 1863 roku. Tytuł drukowanymi literami. U góry środku odciśnięte pieczęcie Biblioteka Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie oraz Biblioteka Gł. AM w Krakowie.
Okładka pracy "O leczeniu gośćca stawowego".
Praca poświęcona terapii reumatoidalnego zapalana stawów, oparta na własnym doświadczeniu klinicznym Dietla. 

W latach 1851/1852 prowadził również wykłady anatomii patologicznej. Pozostawał pod wpływem tzw. szkoły wiedeńskiej, której najwybitniejszym przedstawicielem był austriacki lekarz czeskiego pochodzenia Karol Rokitansky.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Dietla pod tytułem Anatomische Klinik der Gehirn-Krankheiten z 1846 roku.
Okładka pracy "Anatomische Klinik der Gehirn-Krankheiten".
W Klinice anatomicznej chorób mózgu Dietl najdobitniej przestawił tezy tzw. nowej wiedeńskiej szkoły lekarskiej. Na jej czele stali klinicysta Józef Škoda i anatomopatolog Karol Rokitansky. Dla medycyny klinicznej podstawowe znaczenie miała anatomia patologiczna. Jedynie zmiany morfologiczne mogą być podstawą do wyodrębnienia jednostek chorobowych. Doktryna ta dążyła do odrzucenia „prymitywnej” empirii leczniczej i oparcie o badania anatomopatologiczne, dające możliwość prowadzenia leczenia naukowego.
Ilustracja czarno-biała przedstawiająca cztery rysunki bliźniąt syjamskich zrośniętych tułowiami, miednicami i głowami.
"Lehrbuch der pathologischen Anatomie".
Podręcznik anatomii patologicznej autorstwa Karola Rokitanskiego, twórcy nowej wiedeńskiej szkoły lekarskiej, której przedstawicielem i propagatorem był Dietl.

Dietl był prekursorem balneologii polskiej, promując rodzime źródła lecznicze.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Dietla pod tytułem Krynica w Karpatach Galicyjskich położona z 1857 roku. Tytuł drukowanymi literami. U góry odręczny zapis Własność bibl. Balneologicznej, dar Dr A. Kremera.
Okładka pracy "Krynica w Karpatach Galicyjskich położona opisana pod względem historycznym, topograficznym, klimatycznym, botanicznym, geologicznym i lekarskim".
Dietl, który oddał wybitne zasługi dla rozwoju balneologii polskiej, szczególną uwagę poświęcał Krynicy, posiadającej największą liczbę źródeł i dogodne warunki klimatyczne. Z jego inicjatywy na stanowisko lekarza zdrojowego powołano Michała Zieleniewskiego. Monografia ukazała się w języku niemieckim i polskim, jej przekładu dokonał Zieleniewski. Egzemplarz należał do zbiorów Biblioteki Balneologicznej z darowizny [Aleksandra?] Kremera.
Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Dietla pod tytułem Uwagi nad zdrojowiskami krajowemi ze względu na ich skuteczność, zastósowanie i urządzenie, część 1 z 1858 roku.
Okładka pracy "Uwagi nad zdrojowiskami krajowemi ze wzglęsu na ich skuteczność, zastósowanie i urządzenie".
Najobszerniejsza praca Dietla poświęcona zdrojowiskom polskim. Zawiera materiały zebrane podczas objazdu obejmującego Krzeszowice, Swoszowice, Szczawnicę, Żegiestów, Iwonicz, Ojców, Busko, Solec oraz Bardjów i Żulin. W zamyśle autora miała ona rozszerzyć wiedzę czytelników na temat wód krajowych oraz zachęcić władze i społeczeństwo do inwestycji w zakłady zdrojowe.                                                                                      

Niezwykle aktywny na polu dydaktycznym, naukowym, politycznym i społecznym był skonfliktowany z austriackimi władzami centralnymi, które z niechęcią przyglądały się jego dążeniom do polonizacji szkolnictwa galicyjskiego i autonomii Uczelni. W 1865 roku został usunięty z katedry. Wybrany w 1866 roku prezydentem Krakowa, podjął szereg działań dążących do modernizacji miasta, dużą wagę przykładając do kwestii sanitarnych. Urząd prezydenta sprawował do 1874 roku.

Józef Dietl zmarł 18 stycznia 1878 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim, pas 25, wsch., gr. rodz. Otaczany powszechnym szacunkiem, uważany był przez współczesnych mu i potomnych za „jednego z najznamienitszych lekarzy polskich dziewiętnastego stulecia” oraz „jedną ze znakomitszych postaci” Polski porozbiorowej.

 

Ilustracja zielono-czarna biała przedstawia stronę tytułową dzieła Władysława Ściborowskiego Wspomnienie o ś.p. drze Józefie Dietlu z 1878 roku. Po środku odciśnięta czerwona pieczęć Biblioteka Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie.
Okładka pracy "Wspomnienie o ś.p. Drze Józefie Dietlu".
Jedno z wielu wspomnień pośmiertnych poświęconych pamięci profesora Józefa Dietla. Publikacja pióra Władysława Ściborowskiego, balneologa, lekarza zdrojowego w Szczawnicy.
Ilustracja przestawia odręczny podpis Ściborowski.
Podpis Władysława Ściborowskiego.
Zapiska proweniencyjna Władysława Ściborowskiego na odwrocie karty tytułowej "O leczeniu gośćca stawowego (arthritis rheumatica)" autorstwa Dietla.

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

  • Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1861/62)

 

Działalność poza uczelnią

  • Poseł na Sejm Galicyjski
  • Poseł do austriackiej Rady Państwa
  • Prezydent miasta Krakowa (1866-1874)

Wkład w medycynę

Rozpowszechnił w Galicji używanie pukadła i słuchawki lekarskiej w klinice i praktyce prywatnej.  Zanegował istnienie tzw. choroby kołtunowej. Wskazał na szkodliwość upuszczania krwi w leczeniu choroby zapalnej płuc. Był propagatorem balneoterapii – nazywany Ojcem Polskiej Balneologii.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Dietla pod tytułem O upuście krwi w zapaleniu płuc ze stanowiska kliniczno-fizyologicznego z 1852 roku. Tytuł drukowanymi literami. U góry odręczny zapis Kraków 15.2.1908, ofiarował Bibliotece Lekarskiej Krakowskiej Dr. Tomasz Mączka, od 1876 lekarz w Krakowie.
Okładka pracy "O upuście krwi w zapaleniu płuc ze stanowiska kliniczno-fizyologicznego".
Przekład z języka niemieckiego dzieła Der Aderlass in der Lungenentzündung, opublikowanego w oryginale w Wiedniu w 1849 roku, które stanowiło przełom w karierze naukowej Dietla. Opierając się na własnym doświadczeniu klinicznym, Dietl dowodził szkodliwości upustów krwi w terapii chorób zapalnych płuc. Dar doktora Tomasza Mączki dla Biblioteki Lekarskiej Krakowskiej (Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego).

Prace Józefa Dietla w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Założyciel przyklinicznej pracowni chemii lekarskiej. Współzałożyciel "Przeglądu Lekarskiego" (1862) i jego współredaktor przez pięć lat.

 

Ilustracja przedstawia stronę tytułową czasopisma „Przegląd Lekarski”, tom 3, z 1864 roku, pod redakcją profesorów Bryka, Dietla, Majera i Skobla oraz doktorów Oettingera i Zieleniewskiego.
Okładka numeru czasopisma "Przegląd Lekarski".
Strona tytułowa „Przeglądu Lekarskiego”, najstarszego naukowego pisma medycznego w Polsce, wydawanego od 1862 roku. Jego redaktorami byli wybitni przedstawiciele krakowskiego środowiska lekarskiego, w tym Józef Dietl.

Inicjator powołania Komisji Balneologicznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (1857) i Komisji Baleologicznej Akademii Umiejętności (1874).

Jako prezydent Krakowa postulował oczyszczenie i zasypanie starego koryta Wisły, budowę kanalizacji, studni i kloak, rozbudowę wodociągów, urządzenie hospicjum, oczyszczenie i brukowanie ulic.  Podejmował walkę z epidemiami cholery, zagrożeniem pożarowym (reorganizacja straży pożarnej). Powołał komisję ds. odbudowania Sukiennic, zainicjował renowację Bramy Floriańskiej i odnowienie grobowców królewskich. Wzywał do reformy szkolnictwa, powołania nowych szkół w tym szkół dla dziewcząt.

Ciekawostki

W 1879 roku na odbudowanych z inicjatywy Dietla Sukiennicach umieszczono maszkarona wyobrażającego jego głowę ze stojącym na niej indykiem.

Odznaczenia

  • Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną (1866)
  • Order Korony Żelaznej III klasy (1869)
  • Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza (1869)

Upamiętnienie

Pomnik Józefa Dietla autorstwa Xawerego Dunikowskiego znajduje się na placu Wszystkich Świętych w Krakowie. Popiersie Dietla ufundowano w Krynicy-Zdroju oraz Iwoniczu-Zdroju, obelisk poświęcony jego pamięci jest w Szczawnicy. Ulice imienia Dietla są w Krakowie, Rabce-Zdroju oraz Krynicy-Zdroju. Place imienia Dietla znajdują się w Iwoniczu-Zdroju i Szczawnicy. Dietl jest patronem szpitali w Krakowie i Krynicy-Zdroju. Nagroda im. Józefa Dietla jest przyznawana od 2008 roku. Jej celem jest uhonorowanie osób fizycznych i instytucji działających na rzecz dobra wspólnego, miasta Krakowa i Małopolski oraz osób wyróżniających się postawami patriotycznymi i obywatelskimi.

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Józefa Dietla podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się ze 160. rocznicą usunięcia Profesora z Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego przez władze austriackie (14 czerwca 1865 roku).
 

Bibliografia

  1. Chlipała Michał, Józef Dietl (1804 -1878), https://www.panteonnarodowy.org/wielcy-polacy/8-j%C3%B3zef-dietl, (odczyt: 12.08.2025).
  2. Gryglewski Ryszard W., Notatki z kliniki lekarskiej prof. Józefa Dietla, „Przegląd Lekarski”, t. 71, 2014, nr 5, s. 303-307, https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/89835d80-5499-40da-a9b6-a9786f522578/content, (odczyt: 12.08.2025).
  3. Homola-Skąpska Irena, Józef Dietl i jego Kraków, Kraków 1993.
  4. Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski, red. Władysław Szumowski, Kraków 1928.
  5. Magowska Anita, Manifest nowej szkoły wiedeńskiej, czyli choroba i jej leczenie według Józefa Dietla, „Acta Medicorum Polonorum”, R. 3: 2013, s. 141-145, https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/acta-medicorum-polonorum/2013-tom-3/acta_medicorum_polonorum-r2013-t3-s141-145.pdf (odczyt: 12.082025).
  6. Ściborowski Władysław, Wspomnienie o ś.p. drze Józefie Dietlu, Kraków 1878.
  7. Tempka Tadeusz, Józef Dietl (1804-1878), (w:) Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków 2000.