Kazimierz Kostanecki (1863-1940)

Anatomia opisowa

Biografia

Kazimierz Telesfor Kostanecki urodził się 25 grudnia 1863 roku w Myszakowie (obecnie Myszakówek w województwie wielkopolskim). Po ukończeniu gimnazjum podjął studia z zakresu historii sztuki na Uniwersytecie w Berlinie, ale po dwóch semestrach przeniósł się na medycynę, którą studiował od 1885 roku. Podczas studiów pracował w Katedrze Anatomii u profesora Heinricha Waldeyera i profesora Oskara Hertwiga. 

 

Ilustracja zielono-czarna przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Kostaneckiego Über parthenogenetische Entwicklung der Eier von Mactra mit vorausgegangener oder unterbliebener Ausstossung der Richtungskörper z 1911 roku.
Okładka pracy "Über parthenogenetische Entwicklung der Eier von Mactra mit verausgegangener oder unterbliebener Ausstossung der Richtungskörper".
Praca o partenogenetycznym rozwoju jaj morskich małży Mactra. Odbitka z numeru okolicznościowego "Archiv für mikroskopische Anatomie", poświęconego jubileuszowi 50-lecia obrony pracy doktorskiej przez Heinricha Waldeyera. Kostanecki podczas studiów w Berlinie pracował pod jego kierunkiem w Katedrze Anatomii.
Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła Oscara Hertwiga Lehrbuch der Entwicklungsgeschichte des Menschen und der Wirbelthiere z 1896 roku. Po środku odręczny podpis Staszewski.
Okładka pracy "Lehrbuch der Entwicklungsgeschichte des Menschen und der Wirbelthiere".
Podręcznik embriologii autorstwa profesora Oscara Hertwiga, znanego niemieckiego anatoma i biologa. Kostanecki podczas studiów w Berlinie pracował pod jego kierunkiem w Katedrze Anatomii. Na stronie tytułowej podpis Staszewskiego [Mieczysława?].

W 1890 roku przedstawił wydziałowi dysertację pt.: Beiträge zur vergleichenden Anatomie der Tubenganmenmusculatur. Po uzyskaniu tytułu doktora w zakresie medycyny i chirurgii przeniósł się do Wrocławia, gdzie pracował jako asystent w Katedrze Fizjologii u profesora Rudolfa Heidenhaina. W 1891 roku został prosektorem w Katedrze Anatomii w Giessen u profesora Roberta Bonneta. 

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła Roberta Bonneta Rozwój zwierząt kręgowych i człowieka z 1918 roku. Odciśnięte pieczęcie Biblioteka Domu Medyków oraz Bratnia Pomoc Stud. Uniw. Jagiell. w Krakowie.
Okładka pracy "Rozwój zwierząt kręgowych i człowieka".
Przekład dzieła Lehrbuch der Entwicklungsgeschichte profesora anatomii Roberta Bonneta, u którego Kostanecki pracował tuż przed przyjazdem do Krakowa. Na stronie tytułowej widoczne pieczęcie Biblioteki Domu Medyków i Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kostanecki wspierał finansowo i organizacyjnie stowarzyszenia studenckie działające na Uczelni.

W 1892 roku objął Katedrę Anatomii Porównawczej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po przejściu na emeryturę profesora Ludwika Teichmanna w 1894 roku, Kostanecki przejął Katedrę Anatomii Opisowej na Wydziale Lekarskim.

 

Ilustracja przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Kostaneckiego Wykład wstępny przy objęciu katedry anatomii opisowej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w dniu 20 października 1894. Tytuł drukowanymi literami. U góry pieczęć Biblioteka Kliniki Położn. Ginekol UJ, u dołu pieczęć dar prof. J. Zubrzyckiego.
Okładka pracy "Wykład wstępny przy objęciu Katedry Anatomii Opisowej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w dniu 20 października 1894 ".
Kostanecki był także znakomitym mówcą, jego talent oratorski i erudycja uwidaczniały się w wystąpieniach okolicznościowych.
W swym Wykładzie wstępnym mówił m.in.:  „W przyszłości przy łożu chorego zwątpicie Panowie nieraz o chorym, o swojej wiedzy, zwątpicie Panowie o sztuce lekarskiej w ogóle; otóż na takie chwile wewnętrznego zwątpienia dobrze może jest unieść ze sobą z Uniwersytetu zamiłowanie do zagadnień naukowych, upodobanie w dociekaniu niezmiennych praw przyrody, których zgłębianie daje człowiekowi wewnętrzne zadowolenie, bo zbliża go ku wielkiej drodze, po której nauka dąży do poznania prawdy”.

Katedrą kierował aż do przejścia na emeryturę w 1935 roku. Pozostawał aktywny na polu naukowym i dydaktycznym, utrzymując stały kontakt z macierzystą jednostką.
Powrócił do pracy w 1939 roku. Aresztowany 6 listopada w ramach Sonderaktion Krakau, zmarł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen 11 stycznia 1940 roku z powodu nieleczonej róży w nodze. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

  • Profesor nadzwyczajny w Katedrze Anatomii Porównawczej Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1892) 
  • Profesor zwyczajny w Katedrze Anatomii Opisowej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1894-1935 i 1939)
  • Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1897/98 oraz 1906/7)
  • Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1913-1916)

Działalność poza uczelnią

Wkład w medycynę

Opublikował 62 prace w języku polskim, francuskim, niemieckim i angielskim w czasopismach polskich i zagranicznych. Zajmował się badaniami w zakresie anatomii porównawczej mięśni gardła i podniebienia oraz anatomii szyi i głowy człowieka (Berlin-Giessen).  W okresie krakowskim (lata 1892-1912) prowadził cytologiczne badania eksperymentalne w dziedzinie podziałów komórkowych. Materiał badawczy stanowiły jaja bezkręgowców.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła Kostaneckiego i Siedleckiego Ueber das Verhältniss der Centrosomen zum Protoplasma z 1896 roku.
Okładka pracy "Ueber das Verhältniss der Centrosomen zum Protoplasma".
Praca poruszająca kwestie związków centrosomów z protoplazmą napisana przez Kostaneckiego oraz Michała Siedleckiego. Siedlecki, zoolog, profesor uniwersytetów w Wilnie i Krakowie, zmarł tego samego dnia, co Kostanecki (11 stycznia 1940) w obozie koncentracyjnym  Sachsenhausen.
Ilustracja niebiesko-czarna przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Kostaneckiego Über die Herkunft der Teilungscentren der ersten Furchungsspindel im befruchteten Ei z 1906 roku.
Okładka pracy "Über die Herkunft der Teilungscentren der ersten Furchungsspindel im befruchteten Ei".
Praca o pochodzeniu centrów podziału pierwszego wrzeciona podziałowego w zapłodnionym jaju. Odbitka z Archiv für mikroskopische Anatomie und Entwicklungsgeschicht.

Był jednym z pierwszych badaczy zjawiska partenogenezy. Podejmował badania nad fałdami otrzewnej. Jego badania wywarły poważny wpływ na rozwój nauk biologicznych przełomu XIX i XX wieku.

 

Prace Kazimierza Kostaneckiego w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Był jednym z fundatorów kapitału zakładowego Bratniej Pomocy Medyków UJ, przyczynił się do powiększenia funduszu na budowę Domu Medyków UJ w Krakowie. Jako zastępca prezydenta miasta Krakowa zabiegał o tworzenie nowych i ulepszenie starych placówek sanitarnych dla zabezpieczenia pomocy rannym w czasie I wojny światowej.

Ciekawostki

Z zamiłowania był ogrodnikiem, hodował róże. Słynął z elegancji. Był znawcą i kolekcjonerem sztuki, utrzymywał relacje z wybitnymi przedstawicielami krakowskiego środowiska artystycznego  m.in. Julianem Fałatem, Jackiem Malczewskim, Teodorem Axentowiczem czy Wojciechem Weissem. Sam również był uzdolniony plastycznie, tworzył ilustracje do dzieł naukowych swojego autorstwa. 

 

Ilustracja w odcieniach szarości przedstawia 15 okręgów oraz 1 półokrąg. 9 okręgów oraz półokrąg posiadają wpisany czarny punkt, 8 posiada wpisany nieregularny kształt zbliżony do elipsy. 5 okręgów posiada wpisane szare pole z czarnymi rysunkami przypominjącymi tasiemki. U dołu podpis Kostanecki ad naturam.
Ilustracja pochodząca z pracy "Badania nad zapłodnionemi jajkami jeżowców".
Ilustracje przestawiające proces zapłodnienia jajek jeżowców, sporządzone przez Kostaneckiego na podstawie własnych badań i obserwacji.  
Ilustracja w odcieniach szarości przedstawia 16 okręgów różnej wielkości z wpisanymi eliposidalnymi kształtami i czarnymi punktami. U dołu podpis K. Kostanecki.
Ilustracja z pracy "Über eigentümliche Degenerationserscheinungen des Keimbläschens".
Ilustracje przedstawiające zmiany degeneracyjne w jądrach niedojrzałych jaj morskich małży Mactra. Kostanecki niejednokrotnie samodzielnie ilustrował swoje publikacje naukowe.

Odznaczenia

  • Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry, 1916 r.)
  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923 r.)
  • Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931 r.)
  • Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936 r.) 

Upamiętnienie

W Krakowie znajduje się ulica imienia Kazimierza Kostaneckiego. 25 marca 2024 roku, przy ulicy Henryka Sienkiewicza 24 w Krakowie, odsłonięta została tablica upamiętniająca profesora Kostaneckiego.

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Kazimierza Kostaneckiego podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się z 90. rocznicą zakończenia kariery jako profesora anatomii porównawczej i opisowej na UJ (1935 r.) oraz 85. rocznicą jego śmierci w obozie Sachsenhausen.

Bibliografia

  1. Gryglewski Ryszard Witold, Kostanecki Kazimierz Telesfor, https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/83125,Kostanecki-Kazimierz-Telesfor.html (odczyt: 7.08.2025).
  2. Gryglewski Ryszard Witold, Anatomia w ujęciu Kazimierza Kostaneckiego, "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", R. 61: 2016, nr 2, s. 57–87, https://ihnpan.pl/wp-content/uploads/2017/02/a3Kwartalnik_2_2016.pdf (odczyt: 7.08.2025).
  3. Kohmann Stanisław, Kazimierz Kostanecki (1863-1940), (w:) Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków 2000.
  4. Sokołowska-Pituchowa Janina, 400 lat Katedry Anatomii w Krakowie, Kraków 2002.
  5. Kazimierz Kostanecki, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Kostanecki (odczyt: 21.11.2025).