Kazimierz Wincenty Majewski (1873-1959)

Okulistyka

Skan okładki pracy habilitacyjnej: tytuł Asthenopia muscularis, podał dr Kazimierz Wincenty Majewski, asystent Kliniki. Rozdział I - Pogląd historyczny; Rozdział II -Wybór metody badania; Rozdział III: Wyniki badań własnych. Kraków 1902.

Okładka pracy habilitacyjnej Asthenopia muscularis

"Ideałem każdego leczenia pozostanie zawsze leczenie przyczynowe, które jedynie istotę cierpienia może usunąć i powinno być przeprowadzane wszędzie, gdzie tylko to jest możliwem. Gdy jednak obowiązkiem lekarza jest nie tylko leczyć choroby, ale i zapobiegać im skutecznie, więc i okulista winien dbać o wczesne usuwanie wszystkich przyczyn, które mogą sprowadzić zaburzenia równowagi mięśniowej wraz z przykremi ich następstwami, zaczynającemi się od astenopii, a kończącemi się nieraz utratą obuocznego widzenia i jawnym zezem".

Biografia

Kazimierz Wincenty Majewski urodził się 22 stycznia 1873 roku w Siebieczowie w powiecie sokalskim. Studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1897 roku uzyskał  stopień doktora. Wkrótce został asystentem w Klinice Okulistycznej prof. Bolesława Wicherkiewicza, którego był jednym z najwybitniejszych uczniów. Habilitację uzyskał w 1902 roku na podstawie pracy Asthenopia muscularis. Po śmierci prof. Wicherkiewicza w 1915 roku podjął w zastępstwie obowiązki kierowania Katedrą i Kliniką. W 1917 roku już jako profesor zwyczajny został powołany na stanowisko kierownika Katedry Okulistyki i Kliniki Okulistycznej (kierował nią aż do 1939 roku). Gdy w czasie I wojny światowej Klinikę zamieniono na III Szpital Forteczny,  prof. Majewski pracował w nim jako lekarz pospolitego ruszenia. Pomimo przeznaczenia szpitala na leczenie rannych żołnierzy, profesor prowadził zajęcia dydaktyczne dla studentów (podjął je na nowo w styczniu 1916 roku). Od 1918 roku prowadził od strony medycznej Zakład Leczniczo-Wychowawczy dla Dzieci Chorych na Jaglicę w Witkowicach, z którym współpracował przez kolejne lata - funkcję honorowego ordynatora pełnił przez 30 lat. Sam zaraził się jaglicą, wskutek czego stracił wzrok w jednym oku. 

Podczas II wojny światowej został aresztowany przez gestapo 6 listopada 1939 roku podczas Sonderaktion Krakau i osadzony w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu. Jak wspominał:

„Życie, jakieśmy tam wiedli, wszystkim jest znane. Zimno, głodowanie i barbarzyńska tresura, jakąśmy tam wszyscy przechodzili, doprowadziła mię po kilku tygodniach do ciężkiej choroby”.

Powrócił do Krakowa w stanie ogromnego osłabienia i z wysoką gorączką w lutym 1940 roku. Wkrótce został wraz z rodziną wysiedlony przez Niemców z mieszkania przy ulicy Dunajewskiego, co zmusiło rodzinę do zamieszkania w niewielkim mieszkaniu przy ul. Dietla 83. Pomimo zniszczonego w obozie zdrowia leczył bezpłatnie chorych i pracował naukowo:

„Aby i w inny sposób ulżyć powszechnej niedoli, ofiarowałem swą lekarską pracę cierpiącym. Zgłosiłem prośbę do Rady Głównej Opiekuńczej i do PCK, żeby wszystkich chorych na oczy zwracano do mnie na leczenie bezpłatne. Poza tym pracowałem teoretycznie w mojej specjalności. (…). Oto wykaz prac naukowych z zakresu okulistyki napisanych w czasie wojny i gotowych do druku:
1) Prawa i lewa ręka okulisty operatora 2) Parę uwag o widzeniu stenopeicznem 3) Selenopsia 4) Rzadki przypadek hyperciliozy.”

 

Po wojnie w styczniu 1945 roku objął funkcję profesora okulistyki, lecz nie podjął się już kierowania Kliniką. Zmarł 5 września 1959 roku, spoczął na cmentarzu na Salwatorze.

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

 

Działalność poza uczelnią

 

Zdjęcie przedstawia scenę związaną z wykonaniem zdjęcia nystagmograficznego, czyli badania ruchów gałek ocznych. Widać na nim mężczyznę w średnim wieku, leżącego na odchylonym do tyłu fotelu, podobnym do fotela dentystycznego. Głowa pacjenta jest lekko odchylona do tyłu i unieruchomiona. Ma on na twarzy założone nasadki oczne, do których przymocowane są dwa cienkie pręciki (po jednym przed każdą gałką oczną). Z lewej strony zdjęcia znajduje się lampa na wysokim statywie, skierowana bezpośrednio na oczy pacjenta — jej światło służy do tworzenia cieni pręcików na szczelinie światła lub filmie. Po prawej stronie widoczna jest ręka osoby (prawdopodobnie lekarza), która obsługuje urządzenie. Tło zdjęcia stanowi wnętrze pomieszczenia — być może jest to gabinet okulistyczny lub laboratorium.

Wykonanie zdjęcia nystagmograficzngo

Wkład w medycynę

Współtwórca krakowskiej szkoły okulistycznej. Sam będąc uczniem prof. Wicherkiewicza wyszkolił setki okulistów prowadząc działalność dydaktyczną nawet w trudnych warunkach wojennych, organizując coroczne kursy dokształcające dla lekarzy z Polski południowej, zapraszając do Kliniki i Zakładu w Witkowicach lekarzy z kraju i zagranicy. 

Był wybitnym diagnostą, niektóre jego publikacje były komentowane w światowej literaturze przedmiotu, np. prace dotyczące keratoplastyki lub techniki wykrywania otworów w siatkówce za pomocą diafanoskopu i wziernika. Opracował oryginalną metodę nystagmografii klinicznej (metoda rejestracji fotograficznej oczopląsu). 

Opisał nowe metody leczenia chirurgicznego chorób rogówki, spojówki, oczodołu oraz operowania jaskry.

 

Skan przedstawia dwie ilustracje anatomiczne wykonane w stylu technicznego rysunku medycznego. Obie przedstawiają przekrój poprzeczny przez fragment ludzkiej gałki ocznej — w kontekście przygotowania podłoża dla epiprotezy, czyli zewnętrznej protezy oka. Na rysunku pierwszym widoczne są dwa szwy, mocujące płaty spojówkowe tak, by rogówka została na znacznej przestrzeni pokryta podwójną warstwą spojówki. Całość wygląda jak etap przygotowania tkanek do dalszych czynności chirurgicznych. Drugi rysunek pokazuje ten sam przekrój, ale z większą ilością szczegółów. Zaznaczona jest wewnętrzna część powieki z obecnością epiprotezy. Linie i cieniowanie wskazują na przestrzenne ukształtowanie tkanek i ich warstwową budowę.
Przygotowanie podkładu dla epiprotezy
„…przyszło mi bowiem na myśl, że w tych licznych przypadkach, w których oko będące w stanie spokojnego zaniku, niebolesne, a już pomniejszone, prosi się niejako o protezę dla poprawienia kosmetyki, a jedyna przeszkodę stanowi utrzymana, zupełnie lub częściowo przezroczysta i na dotyk nader wrażliwa rogówka, - że w tych przypadkach możnaby tę rogówkę po prostu pokryć spojówką gałkową za pomocą odpowiednio przystosowanej syndesmoplastyki.”
Skan ilustracji przedstawia schematyczny, anatomiczny przekrój przez oczodół człowieka — w widoku z boku. Obraz ma na celu pokazanie techniki chirurgicznej stosowanej w zabiegu orbitoplastyki i fornikoplastyki, czyli rekonstrukcji oczodołu i fałdu spojówkowego. Centralną część rysunku stanowi pusta przestrzeń oczodołu (miejsce, gdzie normalnie znajdowałaby się gałka oczna), otoczona przez struktury tkanek miękkich. Skan ilustracji przedstawia schematyczny, anatomiczny przekrój przez oczodół człowieka — w widoku z boku. Obraz ma na celu pokazanie techniki chirurgicznej stosowanej w zabiegu orbitoplastyki i fornikoplastyki, czyli rekonstrukcji oczodołu i fałdu spojówkowego. ________________________________________ Centralną część rysunku stanowi pusta przestrzeń oczodołu (miejsce, gdzie normalnie znajdowałaby się gałka oczna), otoczona przez struktury tkanek miękkich. Górna i dolna powieka są przedstawione jako zakrzywione linie z małymi zaznaczeniami rzęs, co wskazuje ich zewnętrzne brzegi. Wewnątrz rysunku przebiegają trzy oznaczone punkty i linie: Punkt a i punkt b są połączone zakrzywioną linią, która reprezentuje głębokość nacięcia w obrębie spojówki i tkanek oczodołu. Punkt c i punkt d pokazują przebieg nici chirurgicznej, która została wprowadzona w ramach zabiegu — linia od c do d biegnie przez dolną część oczodołu. Całość ukazuje sytuację po usunięciu gałki ocznej, gdzie dąży się do odbudowy przestrzeni oczodołowej pod przyszłą protezę oka.
Ilustracja z pracy "Quelques procédés simplifiés d'orbitoplastie et de fornicoplastie".
„Operując wiele takich przypadków, szukałem sposobu na uproszczenie tej fornicoplastyki, tak jak udało mi się uprościć orbitoplastykę.”

 

 

Pionier keratoplastyki w Polsce. Jak pisał profesor Wiktor Arkin:

„(…) w pierwszym, próbnym okresie polska okulistyka również włożyła swój wkład w opracowanie tego zagadnienia. K. Majewski (1924) z Krakowa pierwszy zastosował przeszczepianie rogówek jako zabieg leczniczy w przetokach rogówki. Jego prace są znane i cytowane we wszystkich monografiach” (Arkin 1956, s. 6).

 

Prace prof. Majewskiego cytował wybitny amerykański keratoplastyk hiszpańskiego pochodzenia Ramon Castroviejo.

 

Skan cytatu ze strony czasopisma naukowego “Archives of Ophthalmology” z 1939 roku. U góry tytuł czasopisma „Ophthalmologic Reviews” Poniżej mniejszy dopisek: „Edited by Dr. Francis Heed Adler” – oznaczenie redaktora naczelnego. Tytuł artykułu wielkimi literami: „PRESENT STATUS OF KERATOPLASTY” –. Poniżej autor:„RAMON CASTROVIEJO, M.D.” wraz z lokalizacją „New York”. Autor wymienia nazwiska pionierów: Eichs¬chig, Filatov, Thomas, Friede, Strakhov, Rycroft, Wright, Wasjutinskij, Sterenberg, Nazarow, Towbin, Feldman, Franceschetti, Streiff, Stallard, Kirwan, Nizetic, Ochi, Majewski („and myself”) — sugerując, że mimo potrzeby dalszych usprawnień, wyniki uzyskane przez wielu chirurgów są na tyle dobre, że keratoplastyka może wejść do repertuaru rutynowych operacji oczu.
Pierwsza strona artykułu "Present status of keratoplasty".
Castroviejo Ramon, Present status of keratoplasty, “Archives of Ophthalmology” 1939, 22(1), p.114-126. July 1939  doi: 10.1001/archopht.1939.00860070130014

Inicjator profilaktycznej walki z jaglicą (groźną chorobą wirusową przybierającą postać epidemii ; tzw. egipskie zapalenie oczu) i organizator leczenia tej choroby w Polsce.

 

Skan ryciny technicznej obrazuje wolnostojący instrument optyczno-mechaniczny na trójnogu, z centralnym słupem, stołem oraz poziomym mechanizmem optycznym. Na słupie widoczne jest duże pokrętło służące do regulacji wysokości. Na blacie u góry stoi instrument, którego główną część stanowi pozioma belka z tubusem optycznym, przez który lekarz badał rogówkę pacjenta. Urządzenie, tzw. oftalmometr używane było w okulistyce do pomiaru krzywizny rogówki i astygmatyzmu oka.
Oftalmometr Javal'a i Schioetza.
„..który uwalnia nas od przeprowadzania mozolnych obliczeń, a pozwala bezpośrednio odczytać krzywiznę rogówki w danym przekroju”.

Prace Kazimierza Majewskiego w zbiorach Biblioteki

Czarno-biała fotografia pochodzi ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego, ukazuje dzieci szkolne z lat 1920–1930. Zdjęcie wykonano na szerokim, trawiastym placu przed długim budynkiem w stylu szkolnym z wieloma oknami i dwuspadowym dachem. Budynek przypomina dawną szkołę lub placówkę edukacyjną. W centrum znajduje się kilkanaścioro dzieci (głównie dziewczynek), ubranych w jasne, proste sukienki z krótkimi rękawami. Fryzury dzieci są jednolite: krótkie, równo ścięte włosy. Część dzieci stoi, część siedzi albo klęczy na trawie, kilkoro bawi się na drewnianej huśtawce. Po prawej dzieci są ujęte w ruchu na huśtawce lub trampolinie, jakby w trakcie skoku. Po prawej kilkoro dzieci siedzi obok drewnianego urządzenia zabawowego. Na dalszym planie widać inne dzieci spacerujące, być może pod opieką dorosłych. Scena oddaje atmosferę wspólnotowej, radosnej zabawy, typową dla zorganizowanych zajęć lub kolonii letnich.

Centralny Zakład Leczniczo-Wychowawczy Uniwersytetu Jagiellońskiego dla dzieci chorych na jaglicę w Witkowicach

Ważne dokonania

W 1918 roku wraz z komisarzem do zwalczania epidemii w Polsce Emilem Godlewskim młodszym zorganizował Zakład Leczniczo-Wychowawczy dla Dzieci Chorych na Jaglicę w Witkowicach. 

Był to pierwszy tego typu obiekt w Europie, noszący dawniej nazwę Zakładu Leczniczego UJ dla Dzieci Jagliczych, działający do 1950 roku Innowacyjne podejście do leczenia i profilaktyki jaglicy przyniosło profesorowi międzynarodowy rozgłos. 

 

 

 

Skan ilustracji składa się z trzech ręcznie wykonanych ołówkiem rysunków. Pierwszy rysunek ukazuje dłoń trzymającą górną powiekę z podłożoną płytką Jaegera odwracającą brzeg powieki. Jednocześnie druga dłoń przy pomocy nożyka Graefego prowadzi cięcie środkiem między tylną a przednią krawędzią brzegu spojówki tak, żeby powiekę rozdzielić na dwie warstwy. Drugi rysunek ukazuje tę sama powiekę z podłożoną płytką Jaegera i zaznaczeniam paska skóry o szerokości ok. 3 mm, który będzie wycięty. Trzeci rysunek pokazuje efekt końcowy: powieka została zszyta. Delikatne znaczniki sugerują miejsca, w których umieszczono szwy. Powieka wygląda naturalnie. Oko jest otwarte z widoczną tęczówką oka. Rysunek sugeruje, że oko funkcjonuje prawidłowo bez mechanicznego napięcia lub nierówności.
Ilustracja pochodząca z pracy "Jaglica".
„Gdy chodzi o usunięcie trychiazy górnej powieki, robimy to w krakowskiej klinice dotąd zawsze jeszcze metodą Jaesche Arlta z modyfikacją Wicherkiewicza.”

 

Skan strony tytułowej pierwszego numeru czasopisma „Postęp Okulistyczny” z 1899 roku.
Strona tytułowa czasopisma "Postęp Okulistyczny".
Od pierwszego numeru publikował prace w pierwszym polskim czasopiśmie okulistycznym „Postęp Okulistyczny” założonym przez prof. Bolesława Wicherkiewicza w 1899 r., a następnie w „Klinice Ocznej”. 
Skan okładki broszury: u góry napis Prof. Dr Kazimierz Majewski, poniżej na środku tytuł „Wzrok Jana Matejki”. Na samym dole: Warszawa 1936, Odbitka z „Kliniki Ocznej” zeszyt 1.
Okładka pracy "Wzrok Jana Matejki".
„Talent, genjusz, owa tkwiąca w duszy wybranych „iskra Boża” wydobywa się i zadziwia świat mimo przeszkód i mimo trudności”                                                                                                                          

Aktywny naukowiec i prelegent na wielu konferencjach. Integrował środowisko lekarzy i przede wszystkim okulistów, działając w kilku stowarzyszeniach - szczególnie na rzecz Polskiego Towarzystwa Okulistycznego - i biorąc udział w organizacji zjazdów. 

 

Skan doniesienia prasowego o pierwszym zjeździe okulistów polskich w Warszawie w Polskim Czasopiśmie Lekarskim z 1921 roku.
Pierwszy Zjazd okulistów polskich w Warszawie.
Doniesienie prasowe w Polskim Czasopiśmie Lekarskim o pierwszym zjeździe okulistów polskich w Warszawie w 1921 r.
Skan doniesienia prasowego o Zjeździe Towarzystwa Francusko-Polskiego w Polskim Czasopiśmie Lekarskim z 1921 roku.
Zjazd Towarzystwa francusko-polskiego.
Doniesienie prasowe w Polskim Czasopiśmie Lekarskim o Zjeździe Towarzystwa Francusko-Polskiego w 1921 r.

Ciekawostki

Wielbiciel muzyki. Pomysłodawca i organizator pierwszej orkiestry symfonicznej w Krakowie. Działał w Krakowskim Towarzystwie Muzycznym. Członek założonego przez siebie kwartetu kameralnego. Grał na skrzypcach.

 

Odznaczenia

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)
  • Srebrny Medal za Długoletnią Służbę (nadany przez Rektora UJ 1938)
  • Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (III Republika Francuska, 1922)
  • Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry, 1917)
     

Upamiętnienie

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Kazimierza Majewskiego podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki jakim był” zbiega się ze 115. rocznicą powołania Go na dziekana Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego i 110. rocznicą podjęcia obowiązków kierownika Katedry Okulistyki i Kliniki Okulistycznej w zastępstwie zmarłego prof. Wicherkiewicza (1915 r.).
 

Bibliografia

  1. 150 lat Katedry Okulistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego = 150 years of the Chair of Ophthalmology of the Jagiellonian University, red. Ewa Ortyl et al., Kraków 2001.
  2. Arkin Wiktor, Przeszczepianie rogówki : (keratoplastyka), Warszawa 1956.
  3. Castroviejo Ramon, Present status of keratoplasty, “Archives of Ophthalmology” 1939, 22(1), p. 114-126. July 1939  doi:10.1001/archopht.1939.00860070130014 (odczyt: 23.07.2025).
  4. Gryglewski Ryszard, Okulistyka, https://wl.cm.uj.edu.pl/wydzial/historia/okulistyka/ (odczyt 23.07.2025).
  5. Kliniki i zakłady teoretyczne : Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w krakowskiej dzielnicy Wesoła : gmachy i ludzie, red. Piotr Franaszek, Kraków 2016.
  6. Melanowski Władysław Henryk, Rys dziejów okulistyki w Polsce, Warszawa 1948.
  7. Melanowski Władysław Henryk, Rys dziejów wydawnictw okulistycznych w Polsce (1899-1960), „Klinika Oczna”,  R.XXXIII, 1963, s. 445-448.
  8. Okulski Jerzy, Kazimierz Wincenty Majewski, w: Polski Słownik Biograficzny, Warszawa 1974, T. 19, s. 185-186.
  9. Pierwszy Zjazd okulistów polskich w Warszawie, Polskie Czasopismo Lekarskie, 1921, R. I, nr 9, s. 155.
  10. Pierzchała Henryk, Wyrwani ze szponów Państwa-SS: Sonderaktion Krakau 1939-1941, Kraków 1997.
  11. Polskie szkoły medyczne : mistrzowie i uczniowie : wybrane zagadnienia, red. Andrzej Śródka, Kraków 2016.
  12. Rączka Jan Władysław, Zakład Leczniczo-Wychowawczy UJ w Witkowicach pod Krakowem, „Folia Historica Cracoviensia”, 1999, Vol. 6, s. 129-137.
  13. Relacje pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego o ich losach osobistych i dziejach uczelni w czasie drugiej wojny światowej, oprac. Jerzy Michalewicz, Kraków  2005. 
  14. Siwiec Katarzyna et.al., Madame, wkładamy dziecko z powrotem! : subiektywny przyczynek do dziejów kolebki polskiej medycyny, Kraków 2009.
  15. Wilczek Marian, Wspomnienie pośmiertne Prof. K. Majewskiego, „Klinika Oczna”, 1960, R. 30, s. 226-227.
  16. Wilczek Marian, Zarys historii Katedry i Kliniki Okulistycznej w Krakowie, w: Sześćsetlecie medycyny krakowskiej: w sześćsetlecie Uniwersytetu Jagiellońskiego. T. 2, Historia katedr, Kraków 1964.
  17. Zjazd Towarzystwa francusko-polskiego, Polskie Czasopismo Lekarskie, 1921, R. I, nr 1-2, s. 30.
  18. Żygulska-Mach Helena, Historia Katedry Okulistyki w Krakowie, lata 1851-1991, „Klinika Oczna”, 1993, R. 95, nr 1, s. 7-11.
  19. Żygulska-Mach Helena, Kazimierz Wincenty Majewski (1873-1959), w: Złota księga Wydziału Lekarskiego, Kraków 2000, s. 383-386.
  20. Żygulska-Mach Helena, Rozwój okulistyki polskiej w świetle publikacji zamieszczonych w Przeglądzie Lekarskim w latach 1862-1962, Przegląd Lekarski, 1964, nr 20, s. 283-288.