Marek Stanisław Gatty-Kostyal (1886-1965)

Farmacja

Biografia

Marek Stanisław Gatty-Kostyal urodził się 20 sierpnia 1886 roku w Bochni. Był synem właściciela apteki, magistra farmacji Marka Józefa Gatty. Po śmierci ojca został adoptowany przez ojczyma, bocheńskiego lekarza, dra Emeryka Kostyála.

Po ukończeniu gimnazjum w Bochni i odbyciu dwuletniej praktyki aptecznej, Marek Gatty-Kostyal rozpoczął studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1909 roku z dyplomem magistra. Następnie kontynuował naukę na Wydziale Chemicznym Uniwersytetu w Lipsku. Po powrocie do Polski, jako doktorant, zatrudnił się z Zakładzie Chemii Lekarskiej UJ oraz pełnił służbę wojskową w randze kapitana aptekarza. W chwili wybuchu wojny został zmobilizowany i pełnił służbę wojskową w randze podporucznika aptekarza armii austriackiej (1914-1918) oraz kapitana aptekarza Wojska Polskiego (1918-1921). W 1918 roku na Wydziale Filozoficznym UJ otrzymał stopień doktora filozofii z zakresu chemii organicznej. Po wojskowej demobilizacji w 1921 roku objął stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Chemii Lekarskiej UJ, a w 1923 roku zaczął pełnić funkcję zastępcy profesora farmacji stosowanej przy Studium Farmaceutycznym UJ. W 1928 roku habilitował się z zakresu farmacji stosowanej, a już w 1930 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem nowopowstałej katedry farmacji stosowanej. Dzięki temu Marek Gatty-Kostyal był pierwszym profesorem farmacji na Uniwersytecie Jagiellońskim i twórcą naukowego kierunku działalności krakowskiej farmacji.

Podczas II wojny światowej, w ramach Sonderaktion Krakau, został aresztowany przez Gestapo i więziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Po zwolnieniu w lutym 1940 roku zatrudnił się jako doradca naukowy w Fabryce Chemiczno-Farmaceutycznej dr A. Wander S.A. Po zakończeniu II wojny światowej powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim i kierowania Katedrą Farmacji Stosowanej. W roku 1946 został mianowany profesorem zwyczajnym farmacji stosowanej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UJ. Rok później utworzono Wydział Farmaceutyczny UJ, którego pierwszym dziekanem został Marek Gatty-Kostyal. W tym samym czasie został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, gdzie z jego inicjatywy powstała Komisja Nauk Farmaceutycznych. W 1959 roku został prorektorem Akademii Medycznej i pełnił tę funkcję aż do emerytury, na którą przeszedł w 1962 roku.

Marek Gatty-Kostyal zmarł 13 września 1965 roku w Krakowie. Spoczywa w grobowcu rodziny Rogoyskich na Cmentarzu Rakowickim, (Pas 55-płn-po prawej Bobrowskich).

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajduje się informacja: „ODBITKA z 'WIADOMOŚCI FARMACEUTYCZNYCH', ROCZNIK 60, NR. 40 (1698), 1 PAŹDZIERNIKA 1933 R.”. Poniżej tytuł referatu: „ROLA APTEKI JAKO WARSZTATU PRACY TWÓRCZEJ”, z dopiskiem w nawiasie, że był to: „Referat wygłoszony na posiedzeniu Sekcji Nauk Farmaceutycznych XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu, w dniu 13 września 1933 roku.” Poniżej znajduję się inicjał imienia oraz nazwisko autora: „M. GATTY-KOSTYAL” oraz ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „Nr. 318, WARSZAWA 1933, Nakładem Mag. Farm. Fr. Heroda, red. i wyd. 'Wiad. Farm.'”.

Okładka pracy "Rola apteki jako warsztatu pracy twórczej".

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

Pierwszy dziekan nowo otwartego Wydziału Farmaceutycznego UJ w roku akademickim 1947/48
Prorektor Akademii Medycznej w latach 1959-1962

Działalność poza uczelnią

Członek-korespondent Polskiej Akademii Umiejętności (od 1946 roku)
Członek zwyczajny PAU (od 1951 roku)
Członek honorowy Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego
Członek honorowy Związku Zawodowego Farmaceutów Pracowników Rzeczypospolitej Polskiej
Prezes Towarzystwa Farmaceutycznego „Unitas” od 1920 roku
Członek Państwowej Komisji Farmakopei Polskiej od 1929 roku
Sekretarz Towarzystwa Popierania Nauk Farmaceutycznych od 1930 roku
Przewodniczący Komisji Nauk Farmaceutycznych, która powstała z jego inicjatywy w PAU w 1947 roku
Założyciel i prezes Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego w latach 1948-1953
Członek Komitetu Nauk Medycznych PAN w 1953 roku
Kierownik Stacji Badania Roślin PAN w Bronowicach w latach 1953-1955, a po jej połączeniu z Zakładem Farmakologii PAN, w latach 1955-1962 - profesor w tym zakładzie
Członek honorowy Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego od 1954 roku

Skan przedstawia stronę tytułową pracy w języku polskim autorstwa Marka Gatty-Kostyal’a. Dokument ma układ pionowy. Papier ma kolor żółtawobiały. U góry widnieje nazwa instytucji sprawczej: „IZBA APTEKARSKA MAŁOPOLSKI WSCHODNIEJ WE LWOWIE”, poniżej imię i nazwisko autora oraz tytuł pracy: „MAREK GATTY-KOSTYAL”, „ZAGADNIENIE TRWAŁOŚCI GOTOWYCH FORM FARMACEUTYCZNYCH”. Pod tytułem, w nawiasie, znajduję się informacja: „Referat wygłoszony na XV Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich”. Na środku dokumentu widnieje informacja, że jest to „ODBITKA Z „CZASOPISMA APTEKARSKIEGO” Nr 9 – WRZESIEŃ 1937 R.”. Na dole strony znajduje się miejsce i rok wydania: „LWÓW 1937”.

Okładka pracy "Zagadnienie trwałości gotowych form farmaceutycznych".

Skan przedstawia stronę tytułową pracy w języku polskim autorstwa Marka Gatty-Kostyal’a oraz Mieczysława Obtułowicza w języku polskim. Dokument ma układ pionowy. Papier ma żółtawy odcień. U góry widnieją nazwiska autorów: „M. GATTY-KOSTYAL i M. OBTUŁOWICZ”. Poniżej tytuł pracy: „SYNERGIZM NIEKTÓRYCH GLIKOZYDÓW GRUPY NAPARSTNICY A TEORJA BÜRGI'EGO” oraz podtytuł „Praca przedstawiona na posiedzeniu Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Polskiej Akademji Umiejętności w dniu 7 czerwca 1929 r. przez czł. K. Kleckiego, referowana na XIII Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich”. Poniżej znajduje się ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole strony znajduje się informacja o wydawcy: „NAKŁADEM MAG. FARM. F.R. HERODA, REDAKTORA 'WIADOMOŚCI FARMACEUTYCZNYCH', WARSZAWA – DŁUGA 16” oraz data wydania: „1930”.

Okładka pracy "Synergizm niektórych glikozydów grupy naparstnicy a teorja Burgi'ego".

Wkład w medycynę

Był inicjatorem badań nad właściwościami fizykochemicznymi preparatów galenowych w Polsce. Jego badania miały znaczący wpływ na rozwój farmacji w Polsce. Wykazał błędność poglądów o potęgowaniu działania glikozydów naparstnicowych przez tzw. substancje balastowe, zawarte w preparatach galenowych.

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajduje się imię i nazwisko autora, poniżej tytuł „PREPARATY GALENOWE W ŚWIETLE NOWYCH BADAŃ” o raz informacja, że jest to odbitka z „Wiadomości Farmaceutycznych” No 17, 1926 r. Niżej jest ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „WARSZAWA, Nakładem Mag. Farm. Fr. Heroda, redaktora „Wiadomości Farmaceutycznych” 1926.”

Okładka pracy "Preparaty Galenowe w świetle nowych badań".

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajduje się imię i nazwisko autora, poniżej tytuł „OZNACZANIE WARTOŚCI NALEWKI NAPRASTNICOWEJ I KONWALJOWEJ”. Niżej jest ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „WARSZAWA, Nakładem Mr. Farm. FR. HERODA, REDAKTORA „WIADOMOŚCI FARMACEUTYCZNYCH” 1927”. Całość jest otoczona cienką, czarną ramką.

Okładka pracy "Oznaczanie wartości nalewki naparstnicowej i konwaljowej".

Okładka pracy "Oznaczanie wartości leków grupy naparstnicy na żabach".

Prace Marka Gatty'ego-Kastyala w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Pierwszy profesor farmacji na Uniwersytecie Jagiellońskim i twórca naukowego kierunku działalności krakowskiej farmacji.

Autor dwóch podręczników akademickich: Zarys farmacji galenowej (1948) oraz Preparaty galenowe (1959). Opublikował ogółem 52 prace naukowe, których problematyka obejmowała trzy główne kierunki badawcze: oznaczanie zawartości ciał czynnych i wartości leczniczej licznych krajowych surowców leczniczych, zasady sporządzania i badania trwałości różnych form galenowych preparatów leczniczych oraz badanie własności fizykochemicznych przetworów galenowych.

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajdują się informacje o źródle: Wiadomości Farmaceutyczne, Rocznik 64, strony: 469, 485, 499, 513
Odbitka numer: 425. Poniżej imię i nazwisko autora oraz tytuł „Galenica w Farmakopei Polskiej II. CZĘŚĆ II. NALEWKI”. Niżej jest ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „WARSZAWA, Nakładem mgra farm. FR. HERODA, 1937”.

Okładka pracy "Galenica w Farmakopei polskiej II. Cz. 2, Nalewki".

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajduje się imię i nazwisko autora, poniżej tytuł „Galenica w Farmakopei Polskiej II. Część I. Wyciągi”. Niżej jest ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „WARSZAWA, Nakładem mgra farm. FR. HERODA, 1937”.

Okładka pracy "Galenica w Farmakopei polskiej II. Cz. 1 Wyciągi".

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Marka Gatty-Kostyal’a w języku polskim. U góry znajduje się imię i nazwisko autora, poniżej tytuł „W SPAWIE UJEDNOSTAJNIENIA WARTOŚCI LECZNICZEJ”. Niżej jest ilustracja przedstawiająca schemat aparatury laboratoryjnej. Na górze znajduje się okrągłe naczynie wypełnione cieczą z którego wychodzi przechylona w lewy bok szyjka zakończona mniejszym naczyniem Pod tym jest naczynie, z którego wydobywa się płomień. Wszystko połączone jest rurkami i znajduje się na poziomej powierzchni. Rysunek jest schematyczny, wykonany prostą kreską, bez kolorów ani szczegółów tła. Na dole znajduje się informacja wydawnicza: „WARSZAWA, NAKŁADEM MR. FARM. FR. HERODA, REDAKTORA I WYDAWCY „WIADOMOŚCI FARMACEUTYCZNYCH” 1929”.

Okładka pracy "W sprawie ujednostajnienia wartości leczniczej leków grupy naparstnicy".

W 1949 roku zainicjował wydawanie periodyku "Prace Komisji Nauk Farmaceutycznych PAU".

Odznaczenia

Medal Pamiątkowy Za Wojnę 1918-1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 1939, 1952)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1956)

Upamiętnienie

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Marka Gatty-Kostyala podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się kilkoma okolicznościowymi wydarzeniami: 95. rocznicą objęcia stanowiska profesora farmacji stosowanej na UJ (1930), 95. rocznicą uzyskania tytułu profesora nadzwyczajnego (1930), 75. rocznicą objęcia funkcji kierownika Katedry Farmacji Stosowanej krakowskiej Akademii Medycznej (1950), 60. rocznicą śmierci Profesora (13 września 1965 roku).

Bibliografia

Bilek Maciej, Jachowicz Renata, Jamróz Witold: 80-lecie Katedry Technologii Postaci Leku i Biofarmacji : pamięci prof. dr. hab. Marka Gatty-Kostyàla, Kraków 2008.
Krówczyński Leszek, Prof. dr Marek Gatty-Kostyal członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, „Farmacja Polska”, 1955, T.11, nr 1, s. 13-15.
Pro memoria : profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na Cmentarzu Rakowickim 1803-2013, red. Jan Wiktor Tkaczyński, Kraków 2014.
Urbanik, Monika, 70 lat Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, https://ptfarm.pl/pub/70_lat_PTFarm_O_Krak%C3%B3w_autor_Monika_Urbanik.pdf (odczyt: 03.10.2025).
Ś. P. Marek Gatty-Kostyál doktor filozofii, doktor nauk farmaceutycznych, profesor zwyczajny farmacji stosowanej Akademii Medycznej w Krakowie, b. profesor U.J. [...] przeżywszy lat 79, zmarł w Panu 13-go września 1965 roku. [...] [S. l.],1965, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/1030214 (odczyt: 03.10.2025).