Odo Feliks Kazimierz Bujwid (1857-1942)

Bakteriologia

Biografia

Odo Feliks Kazimierz Bujwid urodził się 30 listopada 1857 roku w Wilnie – to pierwszy polski bakteriolog, pionier higieny i profilaktyki zdrowotnej. Około 1864 roku – tuż po powstaniu styczniowym – rodzina Bujwidów przeniosła się do Warszawy. Odo Bujwid po przedwczesnej śmierci rodziców był zmuszony do podjęcia pracy jako korepetytor. W 1879 roku rozpoczął studia medyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, a jego zainteresowania zostały ukierunkowane w stronę bakteriologii. Dzięki pomocy Tytusa Chałubińskiego nawiązał współpracę z Robertem Kochem, (Laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny w 1905 roku za badania nad gruźlicą), który zaprosił Bujwida do swojej pracowni przy berlińskim Instytucie Higieny (Preußisches Institut für Infektionskrankheiten).
Po powrocie do kraju założył przy ul. Wilczej 12 w Warszawie pierwszą w kraju pracownię bakteriologiczną, a po wizycie w Paryżu u Ludwika Pasteura zdecydował się na założenie pierwszej stacji szczepionek. Bujwid przeprowadził na sobie eksperyment ze szczepionką przeciw gruźlicy, jednak nie uzyskał satysfakcjonujących rezultatów, przypłacając to badanie pogorszeniem stanu zdrowia. Opracował preparat, który nazwał„tuberkuliną” (płyn do diagnostyki gruźlicy). Równocześnie pracował nad kontrolą wody wodociągowej, a w 1891 roku uruchomił w Warszawie pierwszy na ziemiach polskich zakład badania żywności.
Działalność  Odo Bujwida została zauważona w Krakowie i mimo braku doktoratu w roku akademickim 1893/94,  zaproponowano mu kierownictwo Katedry Higieny na Uniwersytecie Jagiellońskim. Równocześnie Bujwid otworzył stację szczepień przeciw wściekliźnie, a od 1894 roku wprowadził do użytku surowicę przeciwbłoniczą produkowaną w Krakowie i Warszawie.
Ze względu na nowoczesne poglądy, dotyczące dopuszczenia kobiet do studiów akademickich, Bujwid był coraz bardziej izolowany, a w prasie ukazywały się nieprzychylne artykuły.
W roku 1914 został powołany do wojska austriackiego w stopniu pułkownika. Prowadził szczepienia przeciwko durowi brzusznemu i cholerze, jednak został posądzony o dostarczanie wojsku szczepionek po wygórowanych cenach. Zarzuty te jednak nie potwierdziły się.
W 1920 roku przeszedł na emeryturę.

Odo Bujwid zmarł 25 grudnia 1942 roku. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XVIII-płd. - po lewej Bieleckich).

 

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

  • Kierownik Katedry Higieny i Bakteriologii w latach 1893-1919
  • Dziekan Wydziału Lekarskiego w latach 1902-1903

Działalność poza uczelnią

 

Wkład w medycynę

Był pionierem polskiej bakteriologii. Pozostawił po sobie blisko 400 prac naukowych. W swojej pracy badawczej wiele miejsca poświęcił badaniom nad szczepionkami przeciwko wściekliźnie i gruźlicy. W roku 1894 otrzymał pierwszą, polską surowicę przeciwbłoniczą.

 

Wytworzył płyn do diagnostyki gruźlicy, który nazwał „tuberkulina”.

 

Opracował metodę kontroli wody wodociągowej, a wyniki badań opublikował m.in w pracach: Działania promieni pozafioletowych na bakterye chorobotwórcze w zastosowaniu do wyjaławiania wody, czy też w Badania samooczyszczających własności rzeki Wisły na przestrzenia 209 km poniżej Krakowa.
 

Prace Odo Bujwida w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

W roku 1891 założył w Warszawie pierwszy na ziemiach polskich zakład badania żywności. Był przykładem naukowca komercjalizującego wyniki swoich badań. Uruchomił stacje szczepień przeciwko wściekliźnie w Krakowie i Warszawie - pierwsze na ziemiach polskich oraz pracownię bakteriologiczną. Był twórcą pierwszego zakładu produkującego polskie surowice. Zapoczątkował badania nad produktami spożywczymi, m.in. użył parowaru Kocha do sterylizacji mleka, w ten sposób poprawił standardy higieniczne w produkcji mleczarskiej.

Ciekawostki

Odo Bujwid był poliglotą, a także propagatorem języka esperanto.

 

Profesor Bujwid i jego żona Kazimiera byli zaangażowani w odbudowę Zamku na Wawelu, otrzymali swoją cegiełkę.

 

Małżeństwo Bujwidów ufundowało również rzeźby Tadeusza i Zosi wieńczące fasadę Teatru Słowackiego w Krakowie. Bujwid przekonywał o negatywnym oddziaływaniu spirytusu i nikotyny na organizm ludzki i zachęcał do zastąpienia tych używek innymi produktami, np. kawą, mlekiem czy czekoladą.

Odznaczenia

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1932 r.)
  • Złoty Krzyż Zasługi (1937 r.)

Upamiętnienie

W Krakowie ulica poświęcona Profesorowi znajduje się w Dzielnicy Wesoła. Ponadto w Krakowie znajduje się również Muzeum Bujwida, które obecnie jest tymczasowo zamknięte. Imieniem Bujwida nazwane zostały ulice w Gliwicach i we Wrocławiu.

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Odo Bujwida podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się ze 135. rocznicą utworzenia w Krakowie drugiego na terenie kraju zakładu szczepień pasteurowskich.

Bibliografia

  1. Wasiewicz Barbara, Odo Bujwid (1857-1942) jako uczony : analiza dorobku naukowego, Kraków 2019.
  2. Lewera Dariusz, Stary lekarz i wojna : Odo Bujwid w świetle "Pamiętników" z lat 1939-1942, (w:) "Lekarz na wojnie. Studia z historii literatury i medycyny", Wrocław 2020, s. 191-221.
  3. Historia Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum przy ul. Czystej 18, red. Magdalena Strus, Kraków 2025.
  4. Pionier Polskiej bakteriologii i prekursor nowoczesnego rolnictwa Odon (Odo) Feliks Kazimierz BUJWID (1857-1942) cz.1, "Gazeta Myślenicka", 2021, nr 20 z 1 czerwca https://gazeta.myslenice.pl/pionier-polskiej-bakteriologii-i-prekursor-nowoczesnego-rolnictwa-odon-odo-feliks-kazimierz-bujwid-1857-1942-cz-1 (odczyt: 19.11.2025).
  5. Sobolewski Jarosław, Professor Odo Bujwid - from medicine to veterinary medicine, "Medycyna weterynaryjna", 2019-02, Vol. 75 (2), p. 125-128. 
  6. Kasperski Tomasz, Odo Bujwid, https://mikrobiologia.wl.cm.uj.edu.pl/odo-bujwid (odczyt: 13.11.2025).
  7. Schiller-Walicka Joanna, Odo Bujwid (1857-1942) – wielki uczony, nieszczęśliwy człowiek https://nauka.tvp.pl/71062600/odo-bujwid-18571942-wielki-uczony-nieszczesliwy-czlowiek (odczyt: 13.11.2025).
  8. Gajda Zdzisław, Odo Bujwid (1857-1942), "Postępy Mikrobiologii", 1994, XXXIII, 4  https://www.microbiology.pl/wp-content/uploads/2017/03/Bujwid-Odo-1857-1942.pdf (odczyt: 13.11.2025). 
  9. Ulanowska Magdalena, Prof. Odo Bujwid – portret najbardziej znanego polskiego bakteriologa
    https://biotechnologia.pl/biotechnologia/prof-odo-bujwid-portret-najbardziej-znanego-polskiego-bakteriologa,21636  (odczyt: 13.11.2025).
  10. Gajda Zdzisław, O Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003, s. 107-110, 216.
  11. Zarys historii nauczania medycyny w Polsce do roku 1939, wybrane zagadnienia, red. Śródka A, Kraków 2012,  s. 99, 129-131,133, 134. 
  12. Zasłużeni dla medycyny, red. Janusz H. Skalski, Ryszard W. Gryglewski, Poznań 2009, s. 230-235. 
  13. Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków 2000, s. 291, 293-306.
  14. Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, życiorysy T.1, Kraków 1963, s. 265-280. 
  15. Gajda Zdzisław, Cracovia Medica, Kraków 2022, s.93-94, 233-234, 244, 258.
  16. "W kręgu nauki" Audycja z dn. 4.10. 2025 r. https://www.radiokrakow.pl/audycje/w-kregu-nauki-audycja-z-dn-410-2025-r/ (odczyt: 13.11.2025).