Przemysław Wiktor Odrowąż-Pieniążek (1850-1916)

Laryngologia

Biografia

Przemysław Wiktor Odrowąż-Pieniążek urodził się 2 listopada 1850 roku w Warszawie. W 1863 roku rodzina przeniosła się do Krakowa. Po ukończeniu gimnazjum św. Anny i zdaniu matury w 1869 roku rozpoczął studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1874 roku otrzymał dyplom doktora wszech nauk lekarskich i kolejne trzy lata spędził w Wiedniu, gdzie był praktykantem w klinikach ogólnolekarskich oraz słuchaczem na kursach laryngologii oraz rynologii.
W 1879 roku, po powrocie do Krakowa, uzyskał habilitację na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, co pozwoliło mu na prowadzenie wykładów z laryngologii i rynologii. Pieniążek był pierwszym polskim docentem w tej dziedzinie, dzięki czemu powstała pierwsza w Polsce Katedra Laryngologii przekształcona później w Klinikę Otolaryngologiczną UJ. W 1882 roku Pieniążek został bezpłatnym profesorem nadzwyczajnym, a w 1902 roku profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przemysław Wiktor Odrowąż-Pieniążek zmarł 31 maja 1916 roku w Krakowie. Pochowany jest na Cmentarzu Rakowickim (kwatera AB, płn., po lewej gr. Leów).

Skan przedstawia okładkę „Sprawozdania z oddziału dla chorób krtani, gardła i nosa Prof. Pieniążka w szpitalu krajowym św. Łazarza w Krakowie za rok 1896.” Dokument został napisany przez docenta dr. Aleksandra Baurowicza, asystenta oddziału. W prawym górnym rogu widnieje odręcznie napisana dedykacja dla Prof. Pieniążka. Poniżej tytuł, autor oraz informacje wydawnicze - Kraków, 18987. Druk wykonano w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem A.M. Kosterkiewicza.

Okładka pracy "Sprawozdanie z oddziału dla chorób krtani, gardła i nosa Prof. Pieniążka w szpitalu krajowym św. Łazarza w Krakowie za rok 1896"

Skan przedstawia okładkę „Sprawozdania z oddziału Prof. Pieniążka dla chorób krtani, gardła i nosa w szpitalu krajowym św. Łazarza w Krakowie za rok 1897.” Dokument został napisany przez docenta dr. Aleksandra Baurowicza, asystenta oddziału. W prawym górnym rogu widnieje odręcznie napisana dedykacja dla Prof. Pieniążka. Poniżej tytuł, autor oraz informacje wydawnicze - Kraków, 1898. Druk wykonano w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego.

Okładka pracy "Sprawozdanie z oddziału Prof. Pieniążka dla chorób krtani, gardła i nosa w szpitalu krajowym św. Łazarza w Krakowie za rok 1897"

Działalność poza uczelnią

Dwukrotny prezes oraz członek honorowy Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego
Członek korespondent Towarzystwa Laryngologicznego w Berlinie
Członek korespondent Towarzystwa Laryngologicznego w Wiedniu
Członek Towarzystwa Lekarskiego w Łodzi

Wkład w medycynę

Pierwszy w Polsce docent w dziedzinie laryngologii i rynologii. Autor innowacyjnych badań laryngologicznych, konstruktor narzędzi lekarskich. W 1884 roku, dzięki zaprojektowanemu przez siebie wziernikowi (tzw. lejek Pieniążka) jako pierwszy lekarz na świecie obejrzał całą tchawicę i oskrzela u żywego człowieka. W ten sposób powstała nowa metoda badania - tracheoskopia dolna. Zmodyfikował rurki tracheotomijne, które następnie nazywano rurkami Pieniążka. Jako pierwszy wpadł na pomysł oczyszczania tchawicy i oskrzeli poprzez odsysanie wydzieliny, opracował metodę znieczulania i blokady nerwu krtaniowego górnego, zmodyfikował i udoskonalił operację rozszczepienia krtani, opisał powikłania błonicy gardła i krtani, a także przedstawił objawy nowotworów krtani.

Skan przedstawia pierwszą stronę publikacji w języku polskim autorstwa Przemysława Pieniążka. U samej góry widnieje odręcznie zapisana notatka. Poniżej tytuł: „Działanie apomorfinu jako leku wykrzuśnego” oraz tekst pracy zapisany czarnym drukiem na jasnym tle, bez ilustracji.

Strona tytułowa pracy "Działanie apomorfinu jako leku wykrztuśnego".

Skan przedstawia okładkę niemieckiego czasopisma medycznego zatytułowanego „Wiener Medicinische Wochenschrift” redagowanego przez dr. Heinricha Adlera. W prawym górnym rogu widnieje odręcznie zapisana dedykacja dla Prof. Latkowskiego od autora. Poniżej znajdują się informacje: nazwa czasopisma, redaktor, informacje o prenumeracie, cenach dla różnych krajów oraz dane wydawnicze – publikacja wydana przez Moritza Perlesa w Wiedniu.

Okładka pracy "Bemerkungen über die Extraction der Fremdkörper aus der Speiseröhre".

Skan przedstawia okładkę francuskiego czasopisma medycznego o specjalizacji otolaryngologicznej „Revue Hebdomadaire de Laryngologie, d’Otologie et de Rhinologie”. W prawym górnym rogu widnieje odręcznie napisana dedykacja od autora. Poniżej tytuł czasopisma, nazwisko założyciela (E. J. Moure) oraz adresy wydawnictwa w Paryżu oraz administracji i drukarni w Bordeaux. Tekst jest rozmieszczony w centralnej części strony, w kilku blokach. Tytuł czasopisma zapisany jest dużymi literami, a pozostałe informacje mniejszym drukiem. Brak ilustracji, ozdobników czy ramek.

Okładka pracy "Diagnostic des tumeurs du cou et du médiastin d'après l'examen laryngoscopique" z odręczną dedykacją.

Okładka pracy "Diagnostic des tumeurs du cou et du médiastin d'après l'examen laryngoscopique" z odręczną dedykacją od autora.

Prace Przemysława Pieniążka w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Budował od samych podstaw kliniki chorób krtani, tchawicy, gardła i nosa, która w następnie przekształciła się w Klinikę Otolaryngologii UJ.
Napisał m. in. pierwszy polski podręcznik laryngoskopii Laryngoskopia oraz choroby krtani i tchawicy, który ukazał się w 1879 roku.

Skan przedstawia stronę tytułową pracy Przemysława Pieniążka w języku polskim. Tekst jest wydrukowany czarnym drukiem, bez ilustracji. Centralnie umieszczony tytuł brzmi:
„LARYNGOSKOPIA oraz CHOROBY KRTANI I TCHAWICY.” Poniżej znajduje się informacja o autorze: „Przez Dra Przemysława Pieniążka, docenta laryngoskopii przy uniwersytecie Jagiellońskim.” Dalszy tekst informuje, że praca jest: „Ozdobiona 15 tablicami litograficznemi.” Na dole strony widnieje miejsce i rok wydania: „KRAKÓW. Nakładem Autora. 1879.”

Okładka pracy "Laryngoskopia oraz choroby krtani i tchawicy".

Skan przedstawia stronę tytułową pracy w języku polskim - „Uzupełnienie do dzieła własnego p. t. Laryngoskopia oraz choroby krtani i tchawicy, wydanego w roku 1879”. Autorem jest Przemysław Pieniążek, docent laryngologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tekst jest rozmieszczony centralnie, bez ilustracji, a całość ma charakter typograficzny. Dokument został opracowany z uwzględnieniem nowszych osiągnięć laryngologii i wydany w Krakowie w 1887 roku przez Wydawnictwo Dzieł Lekarskich Polskich.

Okładka pracy "Uzupełnienie do dzieła własnego p. t. Laryngoskopia oraz choroby krtani i tchawicy, wydanego w roku 1879".

Był autorem podstawowej rozprawy o leczeniu zwężeń dróg oddechowych, w wielotomowym dziele Handbuch der speziellen Chirurgie des Ohres und der oberen Luftwege (Würzburg, 1911), na którym wychowały się całe pokolenia chirurgów głowy i szyi.

Zdjęcie przedstawia okładkę niemieckojęzycznej publikacji z 1911 roku. Tekst jest wydrukowany czarnym drukiem, bez ilustracji, ale z subtelnymi zdobieniami typograficznymi. Niektóre fragmenty tekstu są wyróżnione większą czcionką lub pogrubieniem. Centralnie umieszczony tytuł brzmi: „HANDBUCH DER SPEZIELLEN CHIRURGIE DES OHRES UND DER OBEREN LUFTWEGE”. Poniżej znajdują się nazwiska redaktorów i ich specjalizacje medyczne, wypisane w kilku linijkach, z użyciem różnych rozmiarów czcionki. Na dole znajdują się informacje wydawnicze: „Würzburg, Curt Kabitzsch (A. Stuber’s Verlag), 1911”.

Okładka pracy "Die Behandlung der Stenosen".

Ciekawostki

Pacjentem Pieniążka był między innymi Henryk Sienkiewicz.

Upamiętnienie

Medal im. Przemysława Wiktora Odrowąża-Pieniążka przyznawany przez członków Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi. Uroczystość przyznania tego medalu po raz pierwszy odbyła się w 2022 roku podczas otwarcia XXXV World Congress of Audiology w Kajetanach, kiedy to wyróżnienie otrzymał prof. Henryk Skarżyński. Na medalu znajduje się sentencja „Labores pariunt honores”, czyli „Trudy przynoszą zaszczyty”.

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Przemysława Pieniążka podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się ze 175. rocznicą urodzin Profesora (2 października).

Bibliografia

Składzień Jacek, Historia Katedry i Kliniki Otolaryngologii UJ CM, Kraków 2020.
Kliniki i zakłady teoretyczne : Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w krakowskiej dzielnicy Wesoła : gmachy i ludzie, red. Piotr Franaszek, Kraków, 2016.
Gajda Zdzisław, O ulicy Kopernika w szczególności, o Wesołej w ogólności : prawie wszystko, Kraków 2012.
Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków, 2000.
Pro memoria : profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na Cmentarzu Rakowickim 1803-2013, red. Jan Wiktor Tkaczyński, Kraków, 2014.
Gryglewski Ryszard, WL, Historia, Otolaryngologia, https://wl.cm.uj.edu.pl/wydzial/historia/otolaryngologia/ (odczyt: 13.10.2025).
Siwiec Katarzyna, Od lejka Pieniążka po neuronawigację, „Alma Mater”, 2012, nr 150, s. 56-58.
Wyróżnienie za działalność na rzecz rozwoju otolaryngologii, https://www.su.krakow.pl/nasz-szpital/aktualnosci/wyroznienie-za-dzialalnosc-na-rzecz-rozwoju-otolaryngologii (odczyt: 13.10.2025).
Prof. Henryk Skarżyński nagrodzony przez członków Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów Chirurgów Głowy i Szyi, https://whc.ifps.org.pl/2022/04/prof-henryk-skarzynski-nagrodzony-przez-czlonkow-krakowskiego-oddzialu-polskiego-towarzystwa-otorynolaryngologow-chirurgow-glowy-i-szyi/ (odczyt: 13.10.2025).