Stanisław Witalis Ciechanowski (1869-1945)

Patomorfologia

Biografia

Stanisław Witalis Ciechanowski urodził się w Krakowie 28 kwietnia 1869 roku – to polski lekarz anatomopatolog i współtwórca nowoczesnej onkologii. Początkowo uczył się w IV Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie, w latach 1883-1886 w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, po czym studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładów medycznych słuchał także m. in. w Wiedniu i w Instytucie Pasteura Paryżu. W latach 1897-1898 odbył studia uzupełniające z toksykologii lekarsko-sądowej na Sorbonie, gdzie uczęszczał na wykłady najwybitniejszego wówczas patologa francuskiego Paula Brouardela, oprócz tego praktykował u dr. Józefa Babińskiego. W 1894 roku zdobył doktorat z medycyny, w 1898 roku habilitował się z zakresu anatomii patologicznej. W 1900 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a 1912 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego.

Po ukończeniu studiów pracował przez krótki czas w laboratorium chemicznym I Szpitala Garnizonowego w Wiedniu, po czym rozpoczął pracę jako asystent w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego u profesora Tadeusza Browicza. Od 1919 roku do swojej emerytury kierował katedrą i zakładem Anatomii Patologicznej. Od 1897 roku do emerytury wykładał anatomię patologiczną i histologię, a od 1931 roku do 1934 roku patologię ogólną i doświadczalną.

Skan przedstawia stronę tytułową starej publikacji naukowej w języku polskim. Papier ma żółtawy, postarzały kolor.
Na górze strony widnieje odręczna dedykacja napisana czarnym atramentem: „Jaśnie Wielmożny Pan … Prof. Dr. M. L. Jakubowski”. Po lewej stronie w rogu znajduje się duża liczba „54” napisana ręcznie ciemnym atramentem, a po prawej stronie widoczna jest liczba „35” zapisana niebieską kredką.
Autorzy i tytuł publikacji zapisany został dużą drukowaną czcionką:
„STANISŁAW CIECHANOWSKI i LEON KONRAD GLIŃSKI”
„O WRODZONYCH PRZETOKACH PRZEŁYKOWO-PRZEŁYKOWYCH
(Z DWIEMA TABLICAMI).”
Nazwisko „Ciechanowski” zostało podkreślone czerwonym ołówkiem.
Poniżej, po prawej stronie, znajduje się podłużna fioletowa pieczęć: „MUZEUM HISTORYCZNE MEDYCYNY POLSKIEJ” oraz mniejszy, skośny stempel „Dublet”. Niżej centralnie widnieje okrągła pieczęć z herbem i napisem „ACADEMIAE LITTERARUM CRACOVIENSIS”, a po prawej kolejna pieczęć z napisem: „ZAKŁAD HISTORJI MEDYCYNY Un. Jag. W KRAKOWIE” i symbolem korony nad skrzyżowanymi narzędziami.
Na dole strony wydrukowany jest tekst:
„W KRAKOWIE NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI SPÓŁKI WYDAWNICZEJ POLSKIEJ 1909.”

Okładka pracy "O wrodzonych przetokach przełykowo-przełykowych".

Strona tytułowa publikacji naukowej z 1913 roku w języku polskim. Papier ma beżowy, lekko pożółkły odcień.
U góry strony, odręcznym pismem czarnym atramentem, zapisano dedykację: „JWPan Prof. Dr. Walery Jaworski, … Autorowie.”
Niżej, dużymi literami wydrukowane zostały nazwiska autorów:
„ST. CIECHANOWSKI i J. LANDAU.”
Pod nazwiskami umieszczono krótką notę o afiliacjach:
„Z kliniki chorób nerwowych i umysłowych (dyrektor prof. Piltz) i z Zakładu anatomii patologicznej (dyrektor prof. Browicz) Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.”
Poniżej, po lewej stronie, znajduje się fioletowy stempel z napisem:
„Muzeum historyczne Medycyny i farmacyi pol. U. J.”
Centralnie, dużą czcionką zapisany jest tytuł:
„MENINGITIS CYSTICA.”
Pod nim mniejszym drukiem:
„(Odbitka z „Neurologii Polskiej”).”
Środkową część strony zdobi mały ozdobny znak graficzny – stylizowany ornament przypominający wachlarz lub muszlę.
Na dole strony widnieje informacja wydawnicza:
„WARSZAWA. Druk L. Bilińskiego i W. Maślankiewicza, Nowogrodzka 17. 1913.”

Okładka pracy "Meningitis cystica".

Był inicjatorem i organizatorem Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Przez całe życie był wierny Krakowowi. Odrzucił propozycje objęcia katedr w Poznaniu, w Warszawie, a nawet teki Ministra Zdrowia Publicznego. 31 sierpnia 1939 roku przeszedł na emeryturę.
6 listopada 1939 roku został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau, zwolniony 9 listopada 1939 roku. Z powodu złego stanu zdrowia już nie powrócił do pracy w Zakładzie Anatomii Patologicznej. W trakcie II Wojny Światowej uczestniczył jeszcze w tajnym nauczania uniwersyteckim, m. in. egzaminował z patologii ogólnej i bakteriologii.

Zmarł w Krakowie 15 sierpnia 1945 roku, został pochowany na cmentarzu Rakowickim (Kw. T, gr. rodzinny Jeleńskich i Wańkowiczów).

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

Kierownik Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej w latach 1919-1939
Dziekan Wydziału Lekarskiego w latach 1919–1920 i 1927–1929

Działalność poza uczelnią

Członek wielu towarzystw i organizacji, w tym:

Polskiej Akademii Umiejętności (w 1930 roku był sekretarzem Wydziału IV – lekarskiego)
Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego
Związku Polskich Lekarzy i Przyrodników w Petersburgu
Towarzystwa Lekarzy Czeskich w Pradze
Towarzystwa Walki z Gruźlicą
Polskiego Towarzystwa Higienicznego

Działalność społeczna:

zorganizował w Krakowie kursy wychowania fizycznego, od 1885 roku współpracował z Polskim Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”,
w 1927 roku zostały otwarte, m. in. dzięki jego staraniom, trzyletnie studia uniwersyteckie wychowania fizycznego prowadzone w Studium Wychowania Fizycznego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego,
w 1931 roku władze oświatowe w Krakowie przyjęły jego projekt w sprawie ustanowienia odrębnych egzaminów magisterskich z wychowania fizycznego,
doprowadził do budowy budynku kolonijnego dla dzieci i młodzieży w Porębie Wielkiej,
organizował budowę Domu Medyka w Krakowie („nieznużony propagator idei Domu Medyków i jego Współtwórca”),
w listopadzie 1918 roku stanął na czele Komitetu Ratunkowego dla miasta Lwowa,
zapisał się w historii polskiego skautingu - w 1918 roku zorganizował Wojewódzki Zarząd Oddziału Związku Harcerstwa Polskiego na terenie Krakowa i został jego pierwszym przewodniczącym, w latach 1921-1925 był członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej, a w latach 1926-1927 należał do Głównej Kwatery Harcerzy.

Wkład w medycynę

Profesor Stanisław Ciechanowski był bardzo aktywnym członkiem społeczności akademickiej, dodatkowo udzielał się w wielu sferach życia społecznego. Był uczonym wszechstronnym, mistrzem zarówno w problematyce anatomicznej, fizjologicznej, jak i anatomopatologicznej.

Strona tytułowa artykułu naukowego w języku niemieckim z czasopisma „Centralblatt für Chirurgie” z roku 1896, numer 32. Tytuł artykułu brzmi:
„Über die sog. Hypertrophie der Vorsteherdrüse und über anatomische Grundlagen der senilen Insufficienz der Blase” („O tzw. przeroście gruczołu krokowego i o anatomicznym podłożu starczej niewydolności pęcherza moczowego”). Autorem jest Dr. Stanisław Ciechanowski, asystent w Instytucie Anatomii Patologicznej prof. Browicza w Krakowie.
Treść dokumentu zawiera wstęp do badań prowadzonych przez autora, w których przedstawia wyniki dotyczące zmian anatomicznych związanych z niewydolnością pęcherza moczowego u osób starszych. Autor polemizuje z poglądami szkoły Guyona, wskazując, że arterioskleroza nie jest bezpośrednią przyczyną zmian w nerkach, pęcherzu i gruczole krokowym. Zamiast tego podkreśla znaczenie zmian ilościowych w stosunku mięśnia pęcherza do tkanki łącznej, które nasilają się z wiekiem i pod wpływem przeszkód w odpływie moczu oraz przewlekłych stanów zapalnych.
Na górze po lewej stronie została wpisana odręcznie czarnym atramentem liczba „54”, odręcznie podkreślona niepełnym łukiem, a po prawej stronie dedykacja „Jaśnie wielmożnemu Panu Prof. Dr. Maciejowi Jakubowskiemu w dowód głębokiej czci składa autor”. Poniżej znajduje się odcisk granatowej pieczątki „Dublet”, poniżej niej ręcznie wpisana czarną kredką liczba „31”, a po ich prawej stronie – niebieski odcisk pieczęci „Zakład Historji Medycyny Un. Jag. w Krakowie” z herbem z koroną. Na dole strony centralnie został zapisany niebieskim atramentem numer biblioteczny „Z-142777”.
Strona ma ślad zalania wodą w postaci wąskiej, falistej plany na górnym brzegu kartki schodzącej łukowato w dół wzdłuż prawego jej brzegu.

Okładka pracy "Über die sog. Hypertrophie der Vorsteherdrüse und über anatomische Grundlagen der senilen Insufficienz der Blase". 1896.

Był wytrawnym badaczem i świetnym dydaktykiem, zapamiętany także jako człowiek oddany sprawom środowiska lekarskiego i wspólnoty akademickiej.

Stronę tytułową artykułu medycznego w języku polskim pt. „Wrodzona niedrożność jelit cienkich”, autorstwa dr. Stanisława Ciechanowskiego i dr. Leona Konrada Glińskiego, asystentów Zakładu Anatomii Patologicznej prof. dra Browicza w Krakowie. Dokument pochodzi z 1903 roku i zawiera opis czterech przypadków wrodzonej niedrożności jelit cienkich.
Autorzy, korzystając z materiałów udostępnionych przez prof. Browicza, przedstawiają obserwacje kliniczne i anatomopatologiczne, które zaprezentowali 22 kwietnia 1903 roku w Towarzystwie Lekarskim Krakowskim. Podkreślają rzadkość występowania tej wady wrodzonej w porównaniu do zarośnięcia odbytu oraz niewielką liczbę publikacji na ten temat w polskim piśmiennictwie. W tekście przytoczono dane statystyczne z prac innych autorów, m.in. Müllera, który na 75 000 sekcji znalazł 36 przypadków niedrożności jelit, z czego większość dotyczyła jelita biodrowego, dwunastnicy i jelita czczego.
Na górze strony została wpisana odręcznie niebieską kredką numeracja biblioteczna „L. inw. 2371”. Liczba „2371” została odręcznie przekreślona czarną kredką. Poniżej po stronie lewej znajduje się wpisana czarnym atramentem liczba „54” odręcznie podkreślona niepełnym łukiem, a po prawej stronie ręcznie wpisana czarną kredką liczba „59”. Poniżej liczby „59”, zachodząc na dwa ostatnie wyrazy tytułu, postawiony został fioletowy odcisk pieczęci „Muzeum Historyczne dla Wydziału lekarskiego Uniw. Jag.” i dalej pod spodem po prawej stronie kartki - odcisk pieczęci „Zakład Historji Medycyny Un. Jag. w Krakowie” z herbem z koroną.
Papier ma pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Pierwsza strona pracy "Wrodzona niedrożność jelit cienkich". Kraków, 1903.

Ilustracja anatomiczna przedstawiająca przypadek wrodzonego braku dolnej części jelita biodrowego. Obraz pochodzi z obserwacji klinicznej oznaczonej jako „Spostrzeżenie II”. Widoczne są szczegóły układu pokarmowego, z wyraźnie zaznaczonym miejscem braku fragmentu jelita cienkiego. Pod ilustracją znajduje się podpis: „Rysunek I. Wrodzony brak dolnej części jelita biodrowego (spostrzeżenie II.)”
Papier ma pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Rysunek I. Wrodzony brak dolnej części jelita biodrowego.

Ilustracja półschematyczna oznaczona jako „Rysunek III” przedstawia przypadek wrodzonej niedrożności jelit spowodowanej skręceniem. Obraz pochodzi z obserwacji klinicznej oznaczonej jako „Spostrzeżenie IV”. Schemat ukazuje skręcony wokół krezki fragment jelita cienkiego, który prowadzi do mechanicznej niedrożności przewodu pokarmowego. Strzałki wskazują kierunek skrętu. Jelito idąc od dołu ku górze jest coraz bardziej rozdęte. Pod rysunkiem znajduje się podpis: „Rysunek III. (półschematyczny) wrodzona niedrożność wskutek skręcenia (spostrzeżenie IV.)” Poniżej znajduje się dalszy opis przypadku klinicznego oraz podpisy autorów: Dr S. Ciechanowski i Dr L. K. Gliński.

Papier ma pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Rysunek III. (półschematyczny) Wrodzona niedrożność wskutek skręcenia (spostrzeżenie IV.) - „Wrodzona niedrożności jelit cienkich”. Kraków, 1903.

Strona tytułowa publikacji naukowej w języku niemieckim z 1930 roku. U góry znajduje się ręczna dedykacja po polsku, skierowana do rektora, z podpisem jednego z autorów, K. Ściesińskiego „Wielce Szanownemu Panu Rektorowi Prof. Drowi Stanisławowi Maziarskiemu z uprzejmą prośbą o łaskawe przyjęcie K. Ściesiński”. Pod nią widnieje napis: „Extrait du Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres, Classe de Médecine, 1930.” Po lewej stronie tego tekstu znajduje się zapisana atramentem liczba 997. Tytuł pracy brzmi: „UNTERSUCHUNGEN ÜBER DIE TEERGESCHWÜLSTE (I, II, III, IV UND V TEIL)” („Badania nad nowotworami smołowymi”). Autorzy: S. Ciechanowski und K. Ściesiński. Niżej znajduje się informacja po francusku o sfinansowaniu publikacji ze środków funduszu P. Tyszkowskiego. Na dole strony widnieje miejsce i rok wydania: „Cracovie, Imprimerie de l’Université, 1930.”
Papier ma dookoła strony pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Okładka publikacji z 1930 r. pt. „Untersuchungen über die Teergeschwülste” z dedykacją dla Rektora.

Strona tytułowa odbitki artykułu z początku XX wieku. U góry widoczna jest odręczna dedykacja atramentem: „JWielmożny Pan Prof. Dr. Maciej Jakubowski”. Na środku strony dużymi literami wydrukowany napis: „ODBITKA.” Niżej znajduje się informacja o źródle: „Z czasopisma ‘Przegląd Lekarski’, organu Towarzystw Lekarskich Krakowskiego i Galicyjskiego, wychodzącego w Krakowie. Redaktor główny: Dr August Kwaśnicki.” Na dole strony podano dane wydawnicze: „Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiell. pod zarządem Józefa Filipowskiego 1903.” Papier ma szarozielone tło, a na brzegach widoczne są ślady zużycia, wskazujący na wiek dokumentu.

Okładka publikacji „Odma pęcherzykowa jelit = (Pneumatosis cystoides intestinorum)” z dedykacją, 1903.

Napisał ponad 100 prac naukowych, w tym ponad 70 z zakresu anatomii patologicznej, m. in. na temat przerostu gruczołu krokowego. Praca pt. Kilka uwag o tak zwanym przeroście gruczołu krokowego z 1898 roku była wielokrotnie tłumaczona na obce języki, zyskała rozgłos światowy, m. in. w Europie i w Ameryce. Wykazał, że przerost gruczołu krokowego jest bezpośrednio spowodowany przewlekłym stanem zapalnym w miąższu lub podścielisku. Swoje ustalenia zaprezentował drukiem w osobnej pracy Badania anatomiczne nad niedomogą pęcherza i powiększeniem gruczołu krokowego u starców z 1898 roku i Badania anatomiczne nad niedomogą pęcherza moczowego u starców oraz nad tak zwanym przerostem i pewnemi postaciami zaniku gruczołu krokowego z 1899 roku.

Prowadził badania doświadczalne nad nowotworami, w tym nad nowotworami indukowanymi smołą pogazową. Był inicjatorem badań w Polsce nad wpływem syntetycznych związków chemicznych o charakterze rakotwórczym i promieni ultrafioletowych na tkanki.

Strona tytułowej publikacji naukowej z 1914 roku. U góry znajduje się napis: „Z Zakładu Anatomii Patologicznej Uniw. Jagiell. (Dyrektor Prof. Dr Browicz)”. Poniżej widnieje tytuł: „Mnogi pierwotny rak tchawicy”. Autor: Stanisław Ciechanowski. Na środku strony znajduje się owalna pieczęć biblioteczna z napisem „Biblioteka Jana Piltza, Nr 710”. U dołu strony podano dane wydawnicze: „W Krakowie, w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego, 1914”. Pod spodem widoczny jest ołówkowy biblioteczny numer inwentarzowy 1429910180.
Papier ma pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Okładka pracy "Mnogi pierwotny rak tchawicy", 1914.

Zdjęcie preparatu, otwartej tchawicy z mnogimi zmianami nowotworowymi w postaci różnej wielkości uwypukleń błony śluzowej.

Tchawica z mnogimi zmianami nowotworowymi - ilustracja z pracy „Mnogi pierwotny rak tchawicy". 1914.

Strona tytułowa publikacji naukowej w języku polskim z 1931 roku. Nagłówek: „Polska Akademja Umiejętności – Rozprawy Wydziału Lekarskiego, Tom 1 (Serja I, Tom 1)”. Podtytuł informuje o częściowym wsparciu finansowym z Funduszu im. P. Tyszkowskiego. Numer publikacji: 2. Autorzy: Stanisław Ciechanowski i Kazimierz Ściesiński. Tytuł pracy: „Badania nowotworów smołowych (część I, II, III, IV i V)”. Miejsce wydania: Kraków, rok 1931. Wydawca: Polska Akademja Umiejętności. Informacja o dystrybucji: skład główny w księgarniach Gebethnera i Wolffa w miastach: Warszawa, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Wilno, Zakopane.

Strona tytułowa pracy „Badania nowotworów smołowych (część I, II, III, IV i V)”. Kraków, 1931.

Strona publikacji naukowej w języku polskim. Tytuł: „Badania nowotworów smołowych”. Autorzy: Stanisław Ciechanowski i Kazimierz Ściesiński. Podtytuł: „Badania nowotworów smołowych (I) Założenia, plan i metoda badań”. Poniżej znajduje się informacja o przedstawieniu pracy przez członka E. Godlewskiego na posiedzeniu Wydziału matematyczno-przyrodniczego d. 3 marca 1930 r. i jej przyjęciu przez Wydział lekarski 11 czerwca 1930 r. (Tabele 1–4). Tekst opisuje eksperymenty z przeszczepianiem nowotworów u zwierząt laboratoryjnych (myszy), ich biologiczne właściwości, zdolność do przerzutów oraz różnice w zachowaniu komórek nowotworowych w różnych narządach. Publikacja pochodzi z serii „Rozprawy Wydziału Lekarskiego”, tom I, seria I. (informacja o tym znajduje się na samym dole strony „Rozpr. Wydz. lek. T. I, S. 1”.).

Początkowa strona publikacji „Badania nowotworów smołowych". Kraków, 1931.

Uczestniczył w tworzeniu klasyfikacji chorób nowotworowych.

Strona tytułowa artykułu naukowego w języku polskim. W górnej części znajduje się nadruk: „Odbitka z wydawnictwa „Prace Zakładów anatomii patologicznej uniwersytetów polskich’, tom II, zeszyt 3/4.” Ponad nim po prawej stronie widoczna jest zapiana atramentem liczba 1599 i niżej nadruk „Od autora”. Poniżej wymieniony został autor: „Prof. Dr. Stanisław Ciechanowski” i miejsce wydania: „Kraków.” Poniżej widnieje tytuł: „O klasyfikacji nowotworów. (Szkic krytyczny.)” Po prawej stronie tytułu jest słabo widoczna pieczęć Zakładu Uniwersytetu Jagiellońskiego z centralnie umieszczonym herbem z koroną.
Tekst główny rozpoczyna się od omówienia celu analizy klasyfikacji nowotworów i przywołania zasad metodologicznych. Na dole strony znajdują się odręczne zapiski atramentem niebieskim i ołówkiem - numeracja biblioteczna numer „Z-142819” i Akc. zI 2025 nr 226”.
Papier ma pożółkły odcień, wskazujący na wiek dokumentu.

Strona tytułowa artykułu „O klasyfikacji nowotworów. (Szkic krytyczny)”.

Przeprowadził pierwsze w Europie badania statystyczne nad występowaniem nowotworów. Dokonał szczegółowej analizy przyczyn i warunków powstawania nowotworów (oparł się na ok. 80 000 przypadkach), zaproponował ich oryginalną klasyfikację, wyodrębnił ich trzy podstawowe grupy.

Strona tytułowa publikacji naukowej, utrzymana w minimalistycznym, czarno-białym stylu typograficznym. Tło jest jednolicie białe, bez ilustracji, ramek. Wszystkie napisy są wyśrodkowane, zapisane czcionką szeryfową, o różnej wielkości i pogrubieniu, co podkreśla hierarchię informacji.
Na samej górze, mniejszą czcionką, znajduje się informacja o autorze:
„S. Ciechanowski.”
Poniżej, większą czcionką, tytuł pracy naukowej: „Sprawy wydzielnicze w komórkach pierwotnych gruczolaków i raków gruczolakowych wątroby.”.
Pod tytułem centralnie na stronie widnieje okrągła pieczęć z herbem Akademii Umiejętności „Academia Litterarum Cracoviensis”.
Na dole strony, mniejszą czcionką, umieszczono dane wydawnicze:
„Kraków. Nakładem Akademii Umiejętności. Skład Główny w Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej. 1900.”

Strona tytułowa pracy "Sprawy wydzielnicze w komórkach pierwotnych gruczolaków i raków gruczolakowych wątroby". Kraków, 1900.

Kolorowa ilustracja mikroskopowa komórek, przedstawiona w stylu atlasu histologicznego. Na jasnym tle widoczne są liczne rysunki komórek różnych wielkości i kształtu. Zaznaczone są jądra komórkowe w kolorze fioletowym, cytoplazma w odcieniach beżu, a struktury wewnątrzkomórkowe wyróżnione na żółto i zielono. Po lewej stronie znajdują się mniejsze pojedyncze komórki, po prawej większe skupiska i przekroje tkankowe. Obraz ma charakter naukowy i służy do prezentacji budowy komórek.

Kolorowa ilustracja komórek i tkanek zamieszczona w pracy „Sprawy wydzielnicze w komórkach pierwotnych gruczolaków i raków gruczolakowych wątroby”. Kraków, 1900.

Po śmierci Profesora ukazała się jego praca Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej UJ, w której zawarł wyniki badań i nowe podziały taksonomiczne.

Strona tytułowa publikacji naukowej w języku polskim. Nagłówek brzmi: Polska Akademia Umiejętności. Tytuł: Rozprawy Wydziału Lekarskiego, Tom 9 (Seria I, Tom 9), Nr 4. Autor: Stanisław Ciechanowski. Podtytuł: Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej UJ od założenia zakładu w roku 1851 do roku 1938 włącznie (88 lat). Na środku znajduje się znak graficzny z rzymskimi cyframi 1873, 1948 i inicjałami P.A.U.. Na dole zapis: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności z zasiłku Prezydium Rady Ministrów i Wydz. Nauki Ministerstwa Oświaty. Kraków 1948.

Strona tytułowa pracy „Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej U. J. od założenia zakładu w roku 1851 do roku 1938 włącznie (88 lat)". Kraków, 1948.

Strona publikacji naukowej w języku polskim. Nagłówek brzmi: Prof. dr Stanisław Ciechanowski – Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej U.J. od założenia Zakładu w r. 1851 do r. 1938 włącznie (88 lat). Dalej informacja: Przedstawiono na posiedzeniu w dniu 20 lipca 1945 r. przez czł. Stanisława Ciechanowskiego. Pod tytułem znajduje się wstęp pracy naukowej omawiającej rozpowszechnienie nowotworów złośliwych, ich diagnostykę kliniczną i statystyki sekcyjne. Tekst wspomina o trudnościach w rozpoznawaniu raka płuca i żołądka w pierwszej połowie XX wieku, podając dane procentowe z lat 1881–1938. Na dole strony widnieje numeracja: Rozprawy Wydz. lek. IX nr 4, strona 6.

Początkowa strona publikacji „Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej U.J. od założenia Zakładu w r. 1851 do r. 1938 włącznie (88 lat)". Kraków, 1948.

Interesował się także zagadnieniami epidemii wola w Małopolsce, miażdżycą tętnicy płucnej i ziarnicą złośliwą, prowadził badania doświadczalne nad zatruciem tyroksyną.

Strona tytułowa pracy „Układ przedsionkowokomorowy i jego stosunek do patologii serca", 1911.

Strona zawiera dwie ilustracje anatomiczne oznaczone jako Rys. 9 i Rys. 10, przedstawiające przebieg i rozgałęzienia lewego ramienia pęczka Hisa w sercu ludzkim, według badań Tawary.
Rysunek 9 przedstawia schematyczny obraz serca z zaznaczonym pęczkiem Hisa. Pień pęczka oznaczony jest konturem przerywanym, natomiast lewe ramię i jego rozgałęzienia są zaznaczone czarnym kolorem. Dodatkowo, widoczne są słabiej zaznaczone (szarawo) gałązki obwodowe, których istnienie Tawara postulował na podstawie obserwacji makroskopowej, ale które nie zostały potwierdzone mikroskopowo. Gałązki te znajdują się w górnej części komór, ponad szczytem mięśni brodawkowych, i nie wykazują swoistej budowy.
Rysunek 10 przedstawia alternatywny obraz rozgałęzień lewego ramienia pęczka Hisa, zgodny z wyobrażeniem Tawary. Gałązki są wyraźnie zaznaczone, bez elementów szarawych – obraz jest bardziej uproszczony i idealizowany.
Oba rysunki są czarno-białe, wykonane w stylu technicznym, bez kolorów ani ozdobników. Tło strony jest jednolicie białe. Opisy są umieszczone poniżej ilustracji, zapisane prostą czcionką szeryfową, dobrze kontrastującą z tłem.

Dwa przykłady przebiegu i rozgałęzień lewego ramienia pęczka Hisa w sercu ludzkim według Tawary. Ilustracja z pracy „Układ przedsionkowokomorowy i jego stosunek do patologii serca”, 1911.

Należał do współpracowników Michała Reichera przy pracy nad wielotomowym podręcznikiem anatomii człowieka Adama Bochenka.

Strona tytułowa książki naukowej, utrzymana w klasycznym, czarno-białym stylu typograficznym. Tło jest jednolicie białe, bez ilustracji ani ozdobników. Wszystkie napisy są wyśrodkowane, zapisane dużymi literami, czcionką szeryfową, o różnej wielkości i pogrubieniu, co podkreśla hierarchię informacji.
Na górze strony, w dwóch rzędach, znajdują się nazwiska autorów:
„A. Bochenek, S. Ciechanowski, J. Loth, Fr. Krzysztalowicz, K. W. Majewski, J. Markowski”.
Poniżej, dużą czcionką, widnieje tytuł:
„ANATOMJA CZŁOWIEKA”.
Pod tytułem, mniejszą czcionką, znajduje się podtytuł:
„Podręcznik dla słuchaczów szkół wyższych i lekarzy”.
Jeszcze niżej, wytłuszczonym drukiem, informacja o liczbie tomów i wydaniu:
„Tomów cztery
Wydanie zupełne I”.
Kolejna linia, również pogrubiona, informuje o redaktorze naukowym:
„Pod redakcją S. Ciechanowskiego”.
Na dole strony, mniejszą czcionką, umieszczono dane wydawnicze:
„Kraków
Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności
Skład główny w księgarniach Gebethnera i Wolffa:
Warszawa – Kraków – Lublin – Łódź – Paryż – Poznań – Wilno – Zakopane
1928”.
Brak elementów graficznych, ramek, ilustracji czy logotypów. Całość jest czytelna, kontrastowa, zgodna z zasadami dostępności – tekst jest wyraźny, nieprzesłonięty, a układ logiczny i przejrzysty.

Strona tytułowa książki „Anatomja człowieka”, 1928.

Interesował się procesami starzenia się, rozmieszczeniem i rolą włókien kratkowych. Wraz z prof. Tadeuszem Browiczem, Stanisławem Domańskim i Leonem Kryńskim był autorem słownika lekarskiego zawierającego ok. 48 000 haseł (w tym ok. 36 000 haseł obcojęzycznych i ok. 12 000 haseł polskojęzycznych) porządkującego i wyjaśniającego liczne nieścisłości i błędy w polskim nazewnictwie medycznym. Ogłaszał prace z zakresu higieny społecznej.

Strona pierwsza publikacji naukowej w języku polskim. Tytuł: „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”, którą napisał Stanisław Ciechanowski. Tekst omawia kwestie emigracji z ziem polskich, zwracając uwagę na jej aspekt ekonomiczny i społeczno-zdrowotny. Wskazuje, że mimo obszernej literatury, nie wszystkie aspekty emigracji zostały dotąd poruszone. Podkreśla wpływ emigracji na niedobór siły roboczej w kraju oraz znaczące dochody przesyłane przez emigrantów, szczególnie ze Stanów Zjednoczonych do Austrii w latach 1892–1902, które przekroczyły ćwierć miliarda koron.

Pierwsza strona pracy „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”. Kraków, 1914.

Druga strona publikacji Stanisława Ciechanowskiego pt. „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”. Tekst kontynuuje rozważania na temat emigracji z ziem polskich, szczególnie z Galicji, do Ameryki Północnej. Autor podkreśla, że dotychczas pomijano wpływ emigracji na społeczeństwo krajowe, zwłaszcza w kontekście społeczno-higienicznym. Wspomina swoje wcześniejsze publikacje w „Przeglądzie lekarskim” i „Słowie lekarskiem” oraz memoryał przedstawiony Krajowej Radzie Zdrowia w kwietniu 1913 roku, dotyczący ubytku najzdrowszej i najbardziej produktywnej warstwy ludności – młodzieży wiejskiej, zwłaszcza w skutek emigracji bezpowrotnej, głównie zamorskiej.

Druga strona pracy „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”. Kraków, 1914.

Trzecia strona publikacji Stanisława Ciechanowskiego pt. „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym” dotycząca społeczno-higienicznej oceny emigracji. Tekst omawia emigrację bezpowrotną z Austrii do Stanów Zjednoczonych, wskazując na brak krajowej statystyki emigracyjnej w Austrii i konieczność korzystania z danych zagranicznych. Przedstawiono tabelę z liczbą emigrantów z Austrii do USA w latach 1901–1903, z podziałem na Polaków i Rusinów:
• 1901: 20 288 Polaków, 5 276 Rusinów
• 1902: 20 282 Polaków, 7 533 Rusinów
• 1903: 34 409 Polaków, 9 199 Rusinów
Dalsza część tekstu odnosi się do szacunków Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego, według których rzeczywista liczba emigrantów była wyższa. Autor zauważa, że emigracja ruska do USA pochodzi niemal wyłącznie z Galicji, natomiast emigracja polska ma szerszy zasięg.

Trzecia strona pracy „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”. Kraków, 1914.

Czwarta strona publikacji Stanisława Ciechanowskiego pt. „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym” zawiera tekst w języku polskim dotyczący emigracji z Galicji do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Brazylii i Argentyny. Przedstawiono dane statystyczne dotyczące liczby emigrantów w latach 1890 (67 640 osób), 1900 (190 403 osób) i 1910 (488 416 osób), co odpowiada odpowiednio 1,13%, ~3,45% i ~6,67% całkowitej ludności Galicji. Wskazano również ubytek ludności w powiatach galicyjskich: do lat 90. XIX wieku (5–10%), do lat 00. XX wieku (10–15%) oraz do lat 10. XX wieku (powyżej 15%). Tekst analizuje wpływ emigracji na strukturę społeczną oraz porównuje liczbę urodzeń i zgonów w kontekście zmian demograficznych regionu.

Czwarta strona pracy „Emigracya pod względem higieniczno-społecznym”. Kraków, 1914 .

Z zakresu historii ustalił, dzięki analizie dostępnych źródeł, że najstarszy preparat anatomiczny jaki zachował się na ziemiach polskich, czyli płód ludzki datowany na 1691 roku, zakonserwowany w alkoholu w kryształowym naczyniu, nie jest nienarodzonym synem króla Jana III Sobieskiego, ale podarunkiem, jaki został złożony królowi.

Pozostawił ponad sto kilkadziesiąt publikacji popularnonaukowych. Promował styl pracy zespołowej. Do jego uczniów należeli m.in. prof. dr hab. Wiktor Hassmann (asystent Profesora Ciechanowskiego w latach 1936-1937), dr hab. Tadeusz Pragłowski (asystent Profesora Ciechanowskiego w okresie od lutego 1929 roku do sierpnia 1937 roku) i prof. dr hab. Janina Kowalczykowa (od 1930 roku asystentka Profesora Ciechanowskiego, w latach 1945-1970 kierownik Katedry Patomorfologii Wydziału Lekarskiego UJ w Krakowie).

Prace Stanisława Ciechanowskiego w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Działalność wydawnicza:
- w latach 1905–1919 był redaktorem naczelnym "Przeglądu Lekarskiego"
- był współredaktorem i w latach 1925–1930 redaktorem naczelnym "Polskiej Gazety Lekarskiej"
- założył i współredagował z profesorem Józefem Brudzińskim "Polski Przegląd Pediatryczny"
- wydał I tom wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego
- był redaktorem lekarskich wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności, m. in. uczestniczył w wydawaniu podręczników medycznych, jak podręcznika anatomii opisowej Adama Bochenka
- założył i redagował "Rocznik Lekarski", w latach 1906–1912 był redaktorem naczelnym "Rocznika Wydziału Lekarskiego"
- wraz z profesorem Leonem Wachholzem opracował i poszerzył podręcznik techniki sekcji zwłok

Ciekawostki

Interesował się muzyką, literaturą piękną i historią.

Odznaczenia

30 kwietnia 1925 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Znalazł się w gronie odznaczonych Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
11 listopada 1936 roku odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi za działalność na polu nauki i wychowania patriotycznego młodzieży.

Upamiętnienie

W Krakowie ulica poświęcona Profesorowi leży w Dzielnicy VII Zwierzyniec (Wola Justowska).
W 1992 roku został uhonorowany pamiątkową tablicą w hallu Collegium Medicum przy ulicy Grzegórzeckiej 16 w Krakowie.

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Stanisława Ciechanowskiego podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki jakim był” zbiega się ze 125. rocznicą uzyskania profesury nadzwyczajnej (1900) oraz 120. rocznicą objęcia roli redaktora naczelnego "Przeglądu Lekarskiego", ale też 80. rocznicą śmierci Profesora (15 sierpnia 1945 roku).

Bibliografia

Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków 2000, s. 355-357.
Wnęk Jan, Światowa medycyna w polskiej nauce i dydaktyce lekarskiej 1795-1939 : pedagogiczny aspekt dyfuzji nauki. Cz. 2, Warszawa 2020.
Gajda Zdzisław, O ulicy Kopernika w szczególności, o Wesołej w ogólności : prawie wszystko, Kraków 2012.
Kliniki i zakłady teoretyczne : Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w krakowskiej dzielnicy Wesoła : gmachy i ludzi, red. Piotr Franaszek, Kraków 2016.
Chodynicki Stanisław, Wiktor Franciszek Hassmann (1908-1972), „Magazyn OTORYNOLARYNGOLOGICZNY”, 2008, tom VII, s. 4-5, https://magazynorl.pl/wp-content/uploads/2021/06/Magazyn_25.pdf (odczyt: 09.10.2025).
Kasprowska-Jarczyk Marta, Tadeusz Pragłowski, „Leksykon – Kresowianie na Śląsku po 1945 r.”, https://leksykonkresowian.instytutslaski.pl/index.php/Tadeusz_Prag%C5%82owski (odczyt: 09.10.2025).
Gryglewski Ryszard, Anatomia patologiczna, https://wl.cm.uj.edu.pl/wydzial/historia/anatomia-patologiczna/ (odczyt 29.09.2025).
Stanisław Ciechanowski (anatomopatolog), https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Ciechanowski_(anatomopatolog) (odczyt: 03.06.2025).
Lista Pamięci. Prof. Stanisław Ciechanowski, https://in-memoriam.uj.edu.pl/lista-pamieci?p_p_id=56_INSTANCE_iqXS3KIq9Mfb&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-3&p_p_col_pos=2&p_p_col_count=3&osoba=140332885 (odczyt: 23.07.2025).
Ciechanowski Stanisław, Garść wspomnień i wrażeń ze współpracy z młodzieżą, w: Księga Jubileuszowa z okazji 75-lecia Bratniej Pomocy Medyków Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 1938, s. 60-71, http://dl.cm-uj.krakow.pl:8080/dlibra/publication/4021/edition/4021/content (odczyt: 09.10.2025).
Gryglewski Ryszard Witold, Ciechanowski Stanisław Witalis, https://gigancinauki.pl/gn/biogramy/82982,Ciechanowski-Stanislaw-Witalis.html (odczyt: 09.10.2025).