Józef Majer (1808-1899)

Fizjologia, antropologia, historia medycyny

Józef Majer

Litografowany portret z napisem „Wdzięczna młodzież swojemu rektorowi”.

Biografia

Józef Majer urodził się 12 marca 1808 roku w Krakowie w rodzinie drobnomieszczańskiej. W 1824 roku ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, następnie rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym, a od 1825 roku studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1831 roku uzyskał doktorat z medycyny i chirurgii. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym, początkowo jako lekarz batalionowy, a następnie sztabowy. Po kilkumiesięcznym internowaniu przez Prusaków powrócił do Krakowa i poświęcił się pracy nauczycielskiej i naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim.

10 lipca 1832 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym bezpłatnym farmakologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 19 października 1833 roku zastępcą profesora instytucji lekarskich, czyli nauk teoretycznych dla przyszłych magistrów chirurgii (niższej) - podlekarzy, a od 14 lipca 1835 roku profesorem rzeczywistym. Rozwinął wówczas, obok pracy nauczyciela, pracę naukową. Był „zaszczytnie znany z wykładania wzorowego”, dla studentów chirurgii niższej z m. in. fizyki, logiki, psychologii, fizjologii, patologii ogólnej, terapii ogólnej, farmakologii, patologii szczegółowej, terapii szczegółowej, zasad weterynarii, nauk o chorobach stadnych. Fryderyk Skobel nazwał go „prawdziwie stworzonym na nauczyciela”, bo „z taką ochotą i gorliwością naucza”. Od 24 lipca 1850 roku, po zatwierdzonym przez Cesarza Austrii podziale katedry anatomii i fizjologii na dwie odrębne, został mianowany na profesora fizjologii.

Od 1846 roku władze austriackie podjęły działania dążące do zgermanizowania Uniwersytetu Jagiellońskiego, m. in. poprzez narzucanie cudzoziemskich profesorów, a od 1 stycznia 1853 roku zniosły jego samorząd. Józef Majer nie wyraził zgody na prowadzenie wykładów w języku niemieckim. W rezultacie pozbawiono go urzędu rektora, pozostawiając mu jedynie wykłady nieobowiązkowe w języku polskim z rożnych działów fizjologii, historii i z antropologii.

W czasie pełnienia funkcji administracyjnych dbał o rozwój Wydziału Lekarskiego i całego Uniwersytetu. Zabiegał o podniesienie poziomu naukowego, m. in. poprzez próby zatrudnienia znamienitych postaci ówczesnego okresu: Adama Mickiewicza, Adama Raciborskiego, Wiktora Szokalskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Ludwika Gąsiorowskiego. Niestety te wszystkie kandydatury zostały odrzucone przez austriackie Ministerstwo Oświaty. Udało się, chociaż na pewien okres, pozyskać Wincentego Pola, Antoniego Zygmunta Helcla, Antoniego Małeckiego, Józefa Dietla. Dążył do poprawy statusu materialnego uczelni, m.in. dzięki odnajdowaniu w różnych aktach funduszów będących własnością Uniwersytetu, znajdujących się w m. in. Królestwie Polskim, w Prusach, w zaborze austriackim. Opiekował się biednymi studentami - aby zyskać środki na stypendia dla nich, zainicjował powszechne wykłady uniwersyteckie, ponadto na jego ręce wpływały datki, m. in. z zaboru austriackiego i Królestwa. W dowód wdzięczności młodzież uniwersytecka wydała na jego cześć litografowany portret z napisem „Wdzięczna młodzież swojemu rektorowi”.

Od 1835 roku był członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. W 1848 roku zgodnie ze statutem Towarzystwa jako wybrany rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, został po raz pierwszy jego prezesem. Opracował nowy statut Towarzystwa, wprowadził go w życie już w listopadzie 1848 roku.

Strona z odręcznym tekstem w języku polskim, napisana czarnym atramentem, to zapisany tytuł dzieła: „J. Majera
Zdanie sprawy z czynności Towarzystwa naukowego Krakowskiego dokonanych w r. 1849/50.”.
Tło strony jest jasnoróżowe przechodzące przy brzegach w jasnożółte, widoczne są zażółcenia i plamy.

Na wklejce odręcznie zapisany tytuł dzieła

Strona tytułowa publikacji pt. „Zdanie sprawy z czynności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim złączonego, dokonanych w r. 1849/50, odczytane na publicznem posiedzeniu tegoż Towarzystwa w d. 26 Października 1850 r.”
przez Prof. Dra Józefa Majera, Prezesa tegoż Towarzystwa.
Centralnie na środku strony znajduje się ozdobny winietowy ornament z motywem roślinnym: wieniec z liści, gałązek, zbóż i owoców, spleciony w krąg, oparty na pniach i roślinności.
Na dole strony znajdują się dane wydawnicze: Kraków, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1851. Ponad tekstem tej strefy wydrukowany został poziomy dekoracyjny ornament. Tło strony jest kremowe, widoczne są zażółcenia w postaci niewielkich plamek.

Strona tytułowa „Zdanie sprawy z czynności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim złączonego, dokonanych w r. 1849, odczytane na publicznem posiedzeniu tegoż Towarzystwa w d. 26 Października 1850 r.” prof. dr. J. Majera z 1851 r.

Przyczynił się do intensywnego rozwoju Towarzystwa, podzielenia go na dwa wydziały: naukowy, zwany akademickim i drugi popularyzujący wiedzę, zwany wydziałem rozpowszechniania oświaty, a następnie oddział sztuk moralnych, sztuk i archeologii i oddział nauk przyrodniczych i lekarskich. Ożywił działalność naukową, przyczynił się do zwielokrotnienia liczby odczytywanych na posiedzeniach prac.

Strona tytułowa broszury wydrukowanej w 1848 roku w Krakowie. Główny tytuł zapisany ozdobną czcionką: „Głos Józefa Majera, Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Prezesa Towarzystwa naukowego krakowskiego, miany na publicznem posiedzeniu tegóż Towarzystwa d. 4 Listopada 1848 r.” Na górze strony odręczny lekko zamazany numer: „220” zapisany niebieskim atramentem oraz „17” po prawej stronie zapisany ołówkiem. Po prawej stronie fioletowy odcisk pieczątki: „Dublet”. Poniżej widoczny fioletowy lekko zamazany odcisk okrągłej pieczęci Zakładu Historii Medycyny UJ z koroną i herbem. Poniżej, centralnie: mała grafika alegoryczna – gałązka dębu leżąca na tlącym się kaganku stojącym na rozwiniętych trzech arkuszach papirusu leżących na książce. Pod ilustracją dane wydawnicze:
„Kraków, w Drukarni Uniwersyteckiej, 1848.” Na samym dole widoczna jest niewyraźna, odbita liczba zapisana na karcie tytułowej odwrotnej piórem, niebieskim atramentem. Strona ma ślad zalania wodą w górnej i środkowej części, w postaci szerokiej, falistej plamy.

Strona tytułowa broszury „Głos Józefa Majera, Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Prezesa Towarzystwa naukowego krakowskiego, miany na publicznem posiedzeniu tegóż Towarzystwa d. 4 Listopada 1848 r.”.

Strona drukowana z numerem „10” w lewym górnym rogu. Tekst w języku polskim omawia zakres działań Wydziału Akademicznego oraz Wydziału Rozpowszechniania Oświaty. Poruszane są tematy dotyczące rozwoju nauki i umiejętności, wspierania edukacji, działania szkół oraz popularyzacji wiedzy w społeczeństwie. NA 2/3 strony idąc od góry widoczna jest plama (najprawdopodobniej po zalaniu) w kolorze brązowym. Tło strony jest kremowe. Nie ma ilustracji.

Fragment przemówienia prezesa Towarzystwa Naukowego Krakowskiego Józefa Majera na posiedzeniu tegoż w 1848 r.

Strona tytułowa czasopisma „Przegląd Lekarski”, wydanego staraniem Oddziału Nauk Przyrodniczych i Lekarskich C. K. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Redakcja: profesorowie doktorzy Bryk, Dietl, Majer, Skobel oraz doktorzy Oettinger i Zieleniewski. Tom I, rok 1862. Wydrukowano w Krakowie, w drukarni C. K. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na stronie w centralnej części po prawej stronie znajduje się czerwona pieczęć biblioteczna: „Biblioteka Oddziału Urologicznego Państwowego Szpitala św. Łazarza w Krakowie” przekreślona niebieskim atramentem z nieczytelnym odręcznym podpisem.
Tło strony jest kremowe. Nie ma ilustracji.
W dolnej części strony nad napisem „w Krakowie” znajduje się prosty poziomy ozdobny ornament.

Strona tytułowa „Przeglądu lekarskiego” z roku założenia – 1862.

W 1862 roku doprowadził do założenia "Przeglądu Lekarskiego" - jednego z najstarszych naukowych pism medycznych w Polsce. W 1865 roku powołał do życia Komisję Fizjograficzną, a w 1870 roku otworzył Muzeum Przyrodnicze. Zapoczątkował również publikowanie prac naukowych w "Roczniku Towarzystwa Naukowego Krakowskiego", w tym po raz pierwszy publikowanie podręczników uniwersyteckich.

Majer zainicjował gromadzenie księgozbioru Towarzystwa. Pod jego rządami Towarzystwo współuczestniczyło w ratowaniu zabytków uszkodzonych przez wielki pożar w Krakowie w 1850 roku, m. in. dzięki zgromadzonym środkom odrestaurowano wiele pomników, portretów, obrazów, np. w krakowskich kościołach. Doprowadził do dokończenia budowy siedziby Towarzystwa przy ul. Sławkowskiej w Krakowie. Popularyzował wiedzę wśród ludu, m. in. poprzez stworzony przez siebie wydział oświaty, wydawanie popularnych książek. Był uważany za najzasłużeńszego prezesa i najcenniejszego członka Towarzystwa.

Dzięki usilnym staraniom doprowadził w 1872 roku do przekształcenia Towarzystwa w Akademię Umiejętności, z inauguracyjnym posiedzeniem 7 maja 1873 roku. Podczas 18 lat prezesury Majera Akademia rozwijała się prężnie służąc całemu polskiemu środowisku naukowemu. Powstało dużo cennych wydawnictw, zwiększały się zbiory muzeum i biblioteki. Majer doprowadził do powiększenia gmachu Akademii poprzez dokupienie przy ul. Sławkowskiej w Krakowie sąsiadującej kamienicy i dobudowanie dwupiętrowej oficyny. W 82. roku życia zakończył działalność w Akademii.

Strona tytułowa książki w języku polskim z 1843 roku pod tytułem: „Wspomnienie o życiu i zasługach nauczycielskich W. J. Boduszyńskiego” przez Prof. Dr. J. Majera.
Tytuł zapisany został ozdobną, pogrubioną czcionką, z wyróżnieniem nazwiska W. J. Boduszyńskiego. Pod tytułem, centralnie na stronie znajduje się niewielka ilustracja: wieniec z liści, gałązek, zbóż i owoców, spleciony w krąg, oparty na pniach i roślinności – symbol pamięci i uczczenia zasług. Na dole strony dane wydawnicze: „Kraków, w Drukarni Uniwersyteckiej, 1843.” Delikatny stempel biblioteczny w kolorze fioletowym częściowo pokrywa napis „przez” i „Dr. J. Majera”. Tło strony jest kremowe z niewielkimi plamami.

Strona tytułowa „Wspomnień o życiu i zasługach nauczycielskich W. J. Boduszyńskiego” napisanych przez prof. dr. J. Majera w 1843 r.

Strona zawiera czarno-biały portret mężczyzny narysowany techniką litografii. Mężczyzna patrzy na wprost, ubrany jest w ciemny frak, jasną koszulę i bogato udrapowaną chustę pod szyją. Ma krótkie, ciemne włosy, wysokie czoło i spokojny wyraz twarzy. Pod portretem podpis: „W. J. Boduszynski” Niżej zapisany tytuł i funkcje:
„Medycyny Dr Professor Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Krak. Protomedyk W: M. Krakowa.” Litografia umieszczona jest na kremowej stronie.

Litografia W. J. Boduszyńskiego na kontrtytułowej stronie „Wspomnień o życiu i zasługach nauczycielskich W. J. Boduszyńskiego” autorstwa Józefa Majera, z 1843 r.

Jako rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego miał przywilej sprawowania funkcji posła galicyjskiego Sejmu Krajowego, po raz pierwszy wszedł do niego w 1866 roku, a ostatni raz został wybrany na kadencje w 1889 roku. Z przekonania był demokratą, ale nie należał do żadnego stronnictwa politycznego. Zajmował się głównie sprawami szkolnymi, m. in. przyczynił się do reformy szkolnictwa galicyjskiego. W 1877 roku przeszedł w Uniwersytecie Jagiellońskim na emeryturę. Dzięki tej decyzji, cały swój czas mógł od tej pory poświęcić pracy jako prezes Akademii Umiejętności, a także jako poseł na Sejm Krajowy. Od 1866 roku jako członek Rady Miejskiej w Krakowie był przewodniczącym sekcji szkolnej i zajmował się przede wszystkim sprawami szkolnymi.

Zmarł w wieku 91 lat 3 lipca 1899 roku w Krakowie. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, (pas Kc, po prawej gr. rodz. Friedleinów).

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

Pełnienie nadzoru nad szkołami początkowymi w Krakowie (na zlecenie Uniwersytetu Jagiellońskiego) w latach 1839-1845
Dwukrotnie sekretarz Wydziału Lekarskiego (w latach 1843-1844 oraz 1844-1845)
Członek Senatu Uniwersyteckiego (od 1845 roku)
Pięciokrotnie dziekan Wydziału Lekarskiego (1845-1846, 1846-1847, 1847-1848, 1862-1863, 1863-1864)
Czterokrotnie rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1848-1849, 1849-1850, 1850-1851, 1865-1866)
Dwukrotnie prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1851-1852, 1852-31 grudnia 1852 do zawieszenia samorządu Uniwersytetu Jagiellońskiego przez rząd austriacki z dniem 1 stycznia 1853 roku)

Działalność poza uczelnią

Działalność w Towarzystwie Naukowym Krakowskim i Akademii Umiejętności:

Członek Towarzystwa (od 1835 roku)
Prezes Towarzystwa (16 lat) - 1848-1849, 1849-1850, 1850-1851, 1851-1852, 1860-1872
Wiceprezes Towarzystwa i przewodniczący Wydziału Nauk Przyrodniczych i Lekarskich (1857-1858, 1858-1859, 1859-1860)
W 1865 roku utworzenie Komisji Fizjograficznej Towarzystwa i w 1870 roku Muzeum Przyrodniczego
Intensywne starania o przekształcenie Towarzystwa w Akademię Nauk, nazwaną Akademią Umiejętności
W 1872 roku mianowanie przez cesarza Franciszka Józefa na pierwszego prezesa Akademii na lata 1872-1875 (7 maja 1873 roku inauguracyjne posiedzenie Akademii Umiejętności)
Od 1875 roku pięciokrotnie wybierany głosami wszystkich obecnych podczas wyborów członków Akademii na trzyletnie kadencje prezesa Akademii (pełnienie funkcji prezesa łącznie przez 18 lat)
Zainicjowanie działalności Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności, przewodniczenie jej w latach 1874–1892

Członkostwo w Sejmie Krajowym we Lwowie:

W 1866 roku po raz pierwszy zostaje posłem Sejmu Krajowego
W 1867 roku wybór na posła obwodu sanockiego
Kilkukrotny (ostatni raz w 1889 r.) wybór na posła z Krakowa

Członkostwo w Radzie Miejskiej w Krakowie:

1866 r. wybór do Rady Miejskiej w Krakowie z największą liczbą uzyskanych głosów
Przewodniczący sekcji szkolnej

Członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu
Członek honorowy Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Wkład w medycynę

Był autorem ponad 150 prac. W 1833 roku wydał drukiem obszerną rozprawę doktorską liczącą 188 stron w formacie octavo Commentatio medico-practica exhibens synopsim methodorum tractandae syphilidis ope hydrargyri. Dorobek naukowy Profesora Majera był różnorodny. Można go podzielić pod względem tematycznym na cztery okresy. W pierwszym okresie dominowały prace z polskiego słownictwa lekarskiego, w drugim z historii medycyny i bibliografii lekarskiej polskiej, w trzecim z fizjologii oraz z nauk przyrodniczych, a w czwartym, ostatnim, z antropologii.

Józef Majer był znawcą i wielkim miłośnikiem języka ojczystego. Najcenniejsze prace ze słownictwa lekarskiego, to m. in. Uwagi nad niektórymi wyrazami lekarskimi (1835 r.), które zapoczątkowały prace nad polskim mianownictwem lekarskim, Słownik anatomiczno-fizjologiczny (1838 r.), który jest wzorem jak układać mianownictwo lekarskie, a także Niemiecko-polski słownik wyrazów lekarskich.

Obraz przedstawia stronę tytułową książki wydanej w 1842 roku w Krakowie. Tytuł książki, zapisany dużą drukowaną czcionką na górze i na środku strony, brzmi: „Niemiecko-Polski Słownik Wyrazów Lekarskich”. Ułożony został przez: Józefa Majera i Frederyka Skobla, doktorów i profesorów medycyny w Uniwersytecie Jagiellońskim. Wydany i wydrukowany został przez Daniela Edwarda Friedleina. Na stronie widoczne są: dwa ozdobne ornamenty, jeden wydrukowany na stronie centralnie oddzielający strefę tytułu i autorów od wydawcy i drugi, po jego lewej stronie, narysowany odręcznie piórem, jak „esy-floresy” oraz podpisy, pieczęć i, zapisany niebieską kredką, numer inwentarzowy „10 868”. Na papierze zauważalne są ślady jego starzenia się, świadczące o jego wieku: zżółknięcia i miejscami plamy.

Strona tytułowa „Niemiecko-polskiego słownika wyrazów lekarskich” autorstwa Józefa Majera i Fryderyka Skobla wydanego w Krakowie w 1842 r.

Strona słownikowa z XIX-wiecznego „Niemiecko-Polskiego Słownika Wyrazów Lekarskich” autorstwa Józefa Majera i Fryderyka Skobla. Strona jest początkiem słownika, zawiera hasła rozpoczynające się na literę „A”. Po lewej stronie znajdują się niemieckie terminy medyczne, po prawej – ich polskie odpowiedniki. Przykładowe hasła to:
AALKIRCHE (prunus padus) – czeremcha,
ABBLAETTERUNG DER KNOCHEN (exfoliatio) – odłuszczenie, złuszczenie, oddzielenie się kości,
ABFUEHRENDE MITTEL – środki przeczyszczające,
ABKOCHUNG – odwar,
ABSCHUPPEN (desquamatio) – złuszczanie się,
ABZIEHER (MUSKEL) – odwodziciel, mięsień odwodzący, odsiebny.
Tekst jest czarny, czytelny, wydrukowany w dwóch kolumnach. Strona jest ozdobiona dekoracyjnym ornamentem wydrukowanym poziomo ponad tekstem, na górze. Papier jest pożółkły, z widocznymi śladami starzenia się, miejscami z plamami. Nie ma ilustracji.

Początkowa strona z hasłami rozpoczynającymi się na literę A „Niemiecko-Polskiego Słownika Wyrazów Lekarskich” autorstwa Józefa Majera i Fryderyka Skobla wydanego w Krakowie w 1842 r.

Z historii medycyny napisał 25 prac. Jego dwuczęściowa książka Obraz postępu nauki lekarskiej, o ile nań wpłynęły pisma polskie lub przez Polaków wydane obejmująca lata 1837-1839 i 1840-1842 jest zaczątkiem polskiej bibliografii lekarskiej. Powstała dzięki przeczytaniu wszystkich prac medycznych wydrukowanych w języku polskim lub przez Polaków ogłoszonych w innych językach. Dla Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda napisał życiorysy 22 lekarzy.

Strona tytułowa broszury wydanej w Krakowie w 1840 roku. Tytuł wyróżniony dużymi ozdobnymi literami brzmi: „Obraz postępu nauki lekarskiej, o ile nań wpłynęły pisma polskie, lub przez Polaków w trzech ostatnich latach wydane; skreślił Prof. Dr. Józef Majer.”
Na środku strony znajduje się czarno-biały rysunek przedstawiający siedzącego starca z brodą, częściowo okrytego szatą, opartego o skałę, z laską w ręce, po której wije się wąż. W tle bujna roślinność. Na dole umieszczono dane wydawnicze: „Kraków, W Tłoczni Stanisława Gieszkowskiego. 1840.”
Na górze strony odręczny napisany niebieską kredką numer „109 A”. Po lewej stronie oraz częściowo na ilustracji widoczny różowy odcisk pieczątki: „BIBLIOTEKA TOWARZYSTWA LEKARSKIEGO W KRAKOWIE.” Papier, ze śladami starzenia się, jest lekko pożółkły z licznymi dużymi przebarwieniami, miejscami z plamami.

Strona tytułowa broszury "Obraz postępu nauki lekarskiéj, o ile nań wpłynęły pisma polskie, lub przez Polaków w trzech ostatnich latach wydane".

Dedykacja w języku polskim napisana odręcznie na wklejce broszury z 1840 roku: „Obraz postępu nauki lekarskiéj, o ile nań wpłynęły pisma polskie, lub przez Polaków w trzech ostatnich latach wydane”. Na górze strony widoczna jest odcisk pieczątki w kolorze różowym: „BIBLIOTEKA Towarzystwa lekarskiego W KRAKOWIE.” oraz napisany odręcznie niebieską kredką numer „109 A”. Poniżej widnieje kaligraficzny tekst dedykacji:
„Wielmożnemu Jmci Panu Fr. Hechlowi prof. Wydz. lek. w dowód prawdziwego poważania składa w darze Autor”. Tekst dedykacji napisany jest ozdobnym, kursywowym, eleganckim pismem odręcznym, czarnym atramentem, ale z powodu starzenia się nieco wyblakłym. Tło strony jest w kolorze kremowym, z lekkimi śladami starzenia papieru w postaci niewielkich zażółceń i plam.

Dedykacja prof. Józefa Majera dla prof. Fryderyka Hechla w „Obraz postępu nauki lekarskiéj, o ile nań wpłynęły pisma polskie, lub przez Polaków w trzech ostatnich latach wydane”.

W dziedzinie fizjologii opracował sposób obliczania ilości krwi u człowieka żywego, zbadał wpływ ciśnienia powietrza na tętno.

Strona tytułowa broszury w języku polskim z 1844 roku. Tytuł zapisany dużą, ozdobną czcionką: „Skutki ciśnienia powietrza pod względem fizyologicznym i patologicznym”
Rozebrane przez Józefa Majera,
med. i chir. doktora, prof. Wydziału Lek. Uniw. Jag., członka Tow. Nauk. Krak. i Tow. Lek. w Warszawie. Na górze strony różowa pieczątka:
„BIBLIOTEKA Towarzystwa lekarskiego W KRAKOWIE.” Na środku poniżej tytułu widnieje mała grafika alegoryczna – gałązka dębu leżąca na tlącym się kaganku stojącym na rozwiniętych trzech arkuszach papirusu leżących na książce. Na środku niebieską kredką odręcznie zapisano numer: „6409 A” (pochyły układ tekstu przechodzi przez fragment grafiki). Na dole strony zostały wydrukowane dane wydawnicze: „Kraków, w Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1844.” Tło strony jest w kolorze kremowym, z lekkimi śladami starzenia papieru w postaci niewielkich zażółceń i plam.

Strona tytułowa broszury „Skutki ciśnienia powietrza pod względem fizyologicznym i patologicznym".

Strona zawiera odręczną dedykację w języku polskim, napisaną na wklejce broszury z 1844 roku: „Skutki ciśnienia powietrza pod względem fizyologicznym i patologicznym.” odręcznym, ozdobnym, kursywowym pismem: „Wielmożnemu Jmci Panu Fr. Hechlowi profesorowi Uniwersytetu
Jagiellońskiego itd. itd. w dowód prawdziwego poważania ofiaruje Autor”. Całość dedykacji zapisana została piórem, czarnym atramentem, ale z powodu starzenia się nieco wyblakłym. Podpis „Autor” został zapisany w sposób ozdobny. Na górze i dole strony widoczny jest różowy odcisk pieczątki: „BIBLIOTEKA Towarzystwa lekarskiego W KRAKOWIE.” Na środku, niebieską kredką, odręcznie zapisano numer: „6409 A” (pochyły układ tekstu przechodzi przez fragment dedykacji). Papier jest w kolorze kremowym, z lekkimi śladami starzenia w postaci niewielkich zażółceń i plam.

Dedykacja prof. Józefa Majera dla prof. Fryderyka Hechla w broszurze „Skutki ciśnienia powietrza pod względem fizyologicznym i patologicznym".

Badał wchłanianie i wydzielanie w organizmie, wprawę, przyzwyczajenia, nałogi.

Obraz przedstawia stronę tytułową broszury wydanej w 1850 roku w Krakowie w drukarni Uniwersytetu. Tytuł książki, zapisany dużą drukowaną czcionką na górze i na środku strony, brzmi: „Rozbiór fizyologiczny wprawy, przyzwyczajenia i nałogu”. Autorem jest Prof. Dr Józef Majer. Poniżej tytułu widnieje mała grafika alegoryczna – gałązka dębu leżąca na tlącym się kaganku stojącym na rozwiniętych trzech arkuszach papirusu leżących na książce. Po prawej stronie znajduje się okrągła pieczęć Zakładu Historii Medycyny UJ z koroną i herbem. Na górze i dole strony widoczne są odręczne oznaczenia: w lewym górnym rogu dopisany jest numer „220”, po prawej stronie ołówkiem cyfra „8”, a na dole widoczna jest niewyraźna, odbita liczba zapisana na karcie tytułowej odwrotnej piórem, niebieskim atramentem.

Strona tytułowa broszury „Rozbiór fizyologiczny wprawy, przyzwyczajenia i nałogu” wydanej w Krakowie w 1850 r.

Na stronie kontrtytułowej broszury zatytułowanej „Rozbiór fizjologiczny wprawy, przyzwyczajenia i nałogu”, wydanej w Krakowie w 1850 roku. znajduje się dedykacja napisana piórem, czarnym atramentem przez profesora Józefa Majera dla Józefa Jakubowskiego. Dedykacja brzmi: „Wielmożnemu Imć Panu Józefowi Jakubowskiemu Dr Med. i Chir. protomedykowi obwodu krakowskiego itd. jako dowód wysokiego poważania i (...) prawdziwej przyjaźni składa autor.”.
Na papierze o kolorze różowawym zauważalne są ślady jego starzenia się, świadczące o jego wieku: zżółknięcia i miejscami plamy.

Dedykacja prof. Józefa Majera dla prof. Józefa Jakubowskiego w pracy "Rozbiór fizyologiczny wprawy, przyzwyczajenia i nałogu"

Zajmował się optyką fizjologiczną, wysunął pomysł skonstruowania optometru – przyrządu do oznaczania granic wyraźnego widzenia.

Z powodu trudności lokalowych zakład fizjologii początkowo umieścił we własnym mieszkaniu, gdzie ulokował zakupione przyrządy i tu organizował ćwiczenia ze studentami.

W 1840 roku ogłosił spostrzeżenia z badań nad zwojami nerwowymi żab – dowiódł, że włókna nerwowe znajdują się w bezpośrednim związku z ciałkami zwojowymi oraz, że ciałka zwojowe mają pochewki przechodzące w osłonki wychodzących z nich włókien. W 1854 roku napisał Fizjologię układu nerwowego, a w 1857 roku Fizjologię zmysłów. Wyrazem zainteresowań Józefa Majera naukami przyrodniczymi jest książka Literatura fizjografii ziemi polskiej.

Strona tytułowa książki w języku polskim z 1854 roku. Tytuł jest umieszczony centralnie, napisany dużą pogrubioną czcionką: „Fizjologija układu nerwowego” z dopiskiem mniejszą czcionką: „Wyłożona przez Dra J. Majera, Professora Fizyologii w Krakowie.” Na górze strony znajdują się dwie odręczne notatki: pierwsza, po lewej stronie o treści „L. J. 646.” jest przekreślona, po prawej stronie druga o treści „Nr. J. III.A.115.”. Centralnie na górze strony znajduje się niebieski odcisk pieczęci Zakładu Patologii Ogólnej i Eksper. UJ z częściowo zasłoniętym adresem i numerem telefonu przez drugą, powyżej wspomnianą, odręczną notatkę. Na dole strony znajdują się dane wydawnicze: „Kraków, Nakładem D. E. Friedleina.” „Warszawa, Nakładem R. Friedleina.” „1854.” Powyżej danych wydawniczych, centralnie po prawej stronie informacji o autorze widać odręcznie przekreśloną fioletową podłużną pieczęć: „Biblioteka Zakładu Patologii Ogólnej i Doświadczalnej U. J. Dz. IIIa Nr 115” . Numery „IIIa” i „115.” zapisane zostały odręcznie niebieskim atramentem.
Poniżej widać dwie odręcznie przekreślone pieczęcie biblioteczne: po lewej stronie w kolorze fioletowym CK Zakładu Patologii Ogólnej i Doświadczalnej w Krakowie z koroną i herbem, a po prawej stronie w kolorze czarnym Biblioteki Warsz. Tow. Lekars., na której znajdują się dwa fioletowe odciski pieczątek „Duplikat” i „Odstąpiony”. Tło strony jest kremowe, bez ilustracji.

Strona tytułowa „Fizjologiji układu nerwowego” prof. dr. J. Majera z 1854 r.

Rysunek anatomiczny z „Fizjologiji układu nerwowego” prof. dr. J. Majera z 1854 r., s. 242, przedstawiający trzy przekroje przez rdzeń kręgowy na różnej jego wysokości, z uwidocznioną istotą szarą rdzenia oraz z pokazanym przebiegiem szlaków nerwowych, włókien nerwowych i ich krzyżowanie się. Zaznaczone zostały miejsca urazowego połowiczego przecięcia rdzenia kręgowego, dzięki temu zobrazowano uszkodzenia występujących na danej wysokości rdzenia struktur anatomicznych. Widoczne są szczegółowo oznaczone korzenie nerwowe, szlaki nerwowe, nerwy ruchowe i czuciowe oraz połączenia między nimi. Oznaczenia literowe wskazują konkretne elementy anatomiczne (np. a, b, c, d). Tytuł rysunku: „Fig. 43”.

Zobrazowany sposób krzyżowania się włókien w rdzeniu pacierzownym (kręgowym) z zaznaczonymi miejscami urazowego przecięcia rdzenia. „Fizjologija układu nerwowego” prof. dr. J. Majera z 1854 r.

Strona tytułowa książki w języku polskim z 1857 roku. Tytuł jest umieszczony centralnie, napisany dużą pogrubioną czcionką: „Fizjologija zmysłów” z dopiskiem mniejszą czcionką: „Wyłożona przez Dra J. Majera, Professora Fizyologii w Krakowie.” Na górze strony znajdują się dwie odręczne notatki: pierwsza, po lewej stronie o treści „L. J. 647.”, po prawej stronie druga o treści „Nr. J. III.A.110.”. Centralnie na górze strony znajduje się niebieski odcisk pieczęci Zakładu Patologii Ogólnej i Eksper. UJ z adresem: Kraków, ul. Czysta 18. Telefon 128-89. Na dole strony znajdują się dane wydawnicze: „Kraków, Nakładem D. E. Friedleina.” „Warszawa, Nakładem R. Friedleina.” „1857.” Powyżej danych wydawniczych, centralnie po prawej stronie informacji o autorze widać odręcznie przekreśloną fioletową podłużną pieczęć: „Biblioteka Zakładu Patologii Ogólnej i Doświadczalnej U. J. Dz. IIIa Nr. 110” . Numery „IIIa” i „110.” zapisane zostały odręcznie niebieskim atramentem.
Poniżej widać dwie odręcznie przekreślone pieczęcie biblioteczne: po lewej stronie w kolorze fioletowym CK Zakładu Patologii Ogólnej i Doświadczalnej w Krakowie z koroną i herbem, a po prawej stronie w kolorze czarnym Biblioteki Warsz. Tow. Lekars., na której znajdują się dwa fioletowe odciski pieczątek „Duplikat” i „Odstąpiony.”. Tło strony jest kremowe, bez ilustracji.

Strona tytułowa „Fizjologiji zmysłów” prof. dr. J. Majera z 1857 r.

Rysunek anatomiczny oznaczony jako „Fig. 18” przedstawia przekrój poziomy przez gałkę oczną. Rysunek pokazuje szczegółową strukturę oka, oznaczoną literami (np. a, b, c, d…), ilustrując budowę anatomiczną narządu wzroku i położenie poszczególnych części oka. Tło strony jest kremowe.

Przekrój przez gałkę oczną - Fig. 18 z „Fizjologiji zmysłów” prof. dr. J. Majera z 1857 r.

Jako pierwszy w Polsce w latach 1856-1873 wykładał antropologię, w 1874 roku zorganizował i przez 19 lat przewodniczył Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności. Jest autorem wielu prac z tej tematyki. W wieku 30 lat w 1838 roku napisał książkę O różnicy osobniczej jako przyczynek do nauki o temperamentach i konstytucjach. Najobszerniejszą i najcenniejszą pracą antropologiczną była publikacja z 1877 roku oparta na badaniach 5052 mężczyzn Charakterystyka fizyczna ludności galicyjskiej na podstawie spostrzeżeń dokonanych za staraniem Komisji Antropologicznej. W 1881 roku pojawiła się praca Trwanie życia w Krakowie na zasadzie wykazu zmarłych w latach 1859-1869 obliczone co do ludności chrześcijańskiej. Mając 84 lata w 1892 roku ogłosił pracę Czaszki i kości z nieciałopalnego grobu skrzynkowego we wsi Uwizły.

Strona tytułowa publikacji z 1881 roku. Tytuł dzieła: „Trwanie życia w Krakowie na zasadzie wykazu zmarłych w latach 1859–1868 obliczone co do ludności chrześcijańskiej”, autorstwa dra J. Majera. Tekst ułożony jest centralnie i zapisany różnej wielkości czcionkami szeryfowymi – większą dla tytułu, mniejszą dla szczegółów i nazwiska autora. Ozdobna, pozioma, rozdzielająca linia – krótki, prosty ornament, znajduje się centralnie w dolnej części nad informacją o miejscu wydania: „W Krakowie, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Ignacego Stelcla, 1881.”
Na stronie widoczny jest niebieski odcisk pieczątki: „Biblioteka Miejskiego Urzędu Zdrowia w Krakowie”. Tło strony w kolorze kremowym, z lekkimi śladami starzenia papieru w postaci lekkich zażółceń i plam.

Strona tytułowa broszury "Trwanie życia w Krakowie na zasadzie wykazu zmarłych w latach 1859-1868 obliczone co do ludności chrześcijańskiéj" autorstwa doktora Józefa Majera wydanej w Krakowie w 1881 roku

Strona zawiera początkową część tabeli statystycznej przedstawiającej liczbę zgonów chrześcijan w Krakowie w 1859 roku, według wieku i płci zawartej w publikacji „Trwanie życia w Krakowie na zasadzie wykazu zmarłych w latach 1859-1868 obliczone co do ludności chrześcijańskiej” autorstwa doktora Józefa Majera wydanej w Krakowie w 1881 roku. Górny tytuł strony brzmi: „Poczet zmarłych w Krakowie chrześcijan w r. 1859”.
Tabela podzielona jest na dwie główne kolumny:
- po lewej: wiek od 0 do 50 lat,
- po prawej: wiek od 51 do 100 lat.
Każda z części zawiera cztery kolumny:
- wiek („Rok życia”),
- liczba zmarłych mężczyzn (płeć m.),
- liczba zmarłych kobiet (płeć ż.),
- suma ogólna (razem).
Na przykład w wieku 0–1 lat zmarło 262 dzieci (134 chłopców i 128 dziewczynek).
W wieku 60 lat zmarło ogółem 18 osób (14 mężczyzn i 4 kobiety).
Na dole strony umieszczono krótką notę:
- „Od roku życia 0 do 100: 819 (395 mężczyzn, 424 kobiety)”,
- „Nieżywo urodzonych: 97 (57 mężczyzn, 40 kobiet)”,
- „U 4-ch śmierć przypadkowa, 3 samobójstwa.”
Tło strony kremowe, tekst drukowany czcionką szeryfową, tabela utrzymana w cienkich liniach kolumnowych bez kolorów ani ilustracji.

Liczba zgonów ludności chrześcijańskiej w Krakowie w 1859 r. od wieku 0 – 100 lat

Prace Józefa Majera w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Łączył niezwykły dar organizatorski i administracyjny z nieprzeciętnym uzdolnieniem pedagogicznym. W latach 1869 oraz 1881 w Krakowie i w 1875 roku we Lwowie przewodniczył zjazdom lekarzy i przyrodników polskich.
Założył i redagował "Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim", "Zbiór Wiadomości Antropologicznych Krajowych" oraz "Przegląd Lekarski".

Rozkładówka książki.
Lewa kontrtytułowa strona zawiera portret starszego mężczyzny (popiersie w ujęciu trzy czwarte), ubranego w dekoracyjny ubiór z kołnierzem z gronostajów i z medalionem. W tle draperia, po prawej stronie z lekka przykrywająca dwie ustawione pionowo książki. Pod wizerunkiem znajduje się wydrukowany odręczny podpis „Rafał Czerwiakowski” oraz dopisek informujący o jego tytułach naukowych: „Medycyny, Chirurgii i Filozofii Doktor. Anatomii, Chirurgii i Położnictwa Profesor wysłużony w Uniwersytecie Jagiellońskim.”
Prawa strona to strona tytułowa publikacji:
„Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim. Tom I. (z trzema rycinami)”. Napis „Tom I.” otoczony jest ozdobnym ornamentem w kształcie wieńca z liści laurowych z przywiązaną w dolnej części wstążką rozkładającą się symetrycznie na lewą i prawą stronę.
Poniżej znajduje się trzy proste poziome równoległe linie, środkowa jest grubsza od dwóch zewnętrznych.
Na dole strony znajdują się dane wydawnicze:
Kraków. W tłoczni Stanisława Gieszkowskiego. 1838.
Strona posiada plamę po zalaniu widoczną na całej stronie kontrtytułowej i w prawym górnym i dolnym lewym rogu strony tytułowej.

Strona kontrtytułowa i tytułowa "Rocznika Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim. Tom I. (z trzema rycinami)”.

Ponadto, na zlecenie Wydziału Lekarskiego napisał Projekt urządzenia służby weterynarskiej w kraju Wolnego Miasta Krakowa poprzedzony historyczną wiadomością o urządzeniach rzeczy weterynarskiej w kraju naszym dotyczących czy projekt statutu dla Zgromadzenia Chirurgów, czyli cyrulików.

Był honorowym obywatelem miasta Krakowa, doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu we Lwowie.

Strona tytułowa publikacji z 1842 roku, zatytułowanej: „Projekt urządzenia służby weterynarskiej w kraju Wolnego Miasta Krakowa, podany i poprzedzony historyczną wiadomością o urządzeniach rzeczy weterynarskiej w kraju naszym dotyczących”.
Autorem dzieła jest prof. dr Józef Majer.
Druk wykonano w Krakowie, w Drukarni Uniwersyteckiej, w roku 1842.
Układ tekstu jest symetryczny, z wyraźnym zróżnicowaniem typograficznym: tytuł główny zapisano dużą, pogrubioną czcionką szeryfową, podtytuły nieco mniejszą czcionką, a nazwisko autora wyróżniono kursywą. Strona nie zawiera ilustracji, widoczny jest jeden ozdobny, ale prosty w formie ornament wydrukowany poziomo i centralnie na stronie, oddzielający strefę tytułu i autorów od wydawcy. Papier jest lekko pożółkły z drobnymi przebarwieniami na brzegach, zwłaszcza po lewej stronie i w górnym prawym rogu, miejscami z plamami, czyli ze śladami starzenia się. Tytuł od wyrazu „Projekt” do wyrazu „Krakowa” oraz nazwisko autora zostało podkreślone odręcznie ołówkiem.

Strona tytułowa broszury "Projekt urządzenia służby weterynarskiéj w kraju Wolnego Miasta Krakowa, podany i poprzedzony historyczną wiadomością o urządzeniach rzeczy weterynarskiéj w kraju naszym dotyczących" autorstwa Józefa Majera wydanej w Krakowie w 1842 r.

Ciekawostki

Wprowadził togę jako odświętny strój profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Odznaczenia

Komandor Orderu Franciszka Józefa
Kawaler Orderu Żelaznej Korony II kl.

Upamiętnienie

Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Józefa Majera podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się ze 180. rocznicą pierwszego Jego powołania na funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego (1845-1848) oraz takimi okolicznościowymi wydarzeniami, jak 160. rocznica utworzenia Komisji Fizjograficznej (1865) i 155. rocznica utworzenia Muzeum Przyrodniczego (1870).

Bibliografia

Wrzosek Adam, Józef Majer (1808-1899), w: Złota księga Wydziału Lekarskiego, Kraków 2020, s. 109-130.
Wnęk Jan, Światowa medycyna w polskiej nauce i dydaktyce lekarskiej 1795-1939 : pedagogiczny aspekt dyfuzji nauki. Cz. 2. Warszawa, 2020.
Gajda Zdzisław, O ulicy Kopernika w szczególności, o Wesołej w ogólności : prawie wszystko, Kraków 2012.
Józef Majer, Doktor medycyny i chirurgii [...] urodzony w roku 1808 [...] zasnął w Panu dnia 3 Lipca 1899 r., Kraków 1899, https://www.jbc.bj.uj.edu.pl/publication/884250 (odczyt: 14.05.2025).
Józef Majer, https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Majer (odczyt: 16.06.2025).
Lista Pamięci. Prof. Józef Majer https://in-memoriam.uj.edu.pl/lista-pamieci?p_p_id=56_INSTANCE_q9Wikq7zXoNB&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-3&p_p_col_count=3&osoba=140321670 (odczyt: 25.07.2025).
Katedra Fizjologii. O katedrze. Historia https://fizjologia.wl.cm.uj.edu.pl/o-katedrze/historia/ (odczyt: 14.05.2025).