Walery Jaworski (1849-1924)

Choroby wewnętrzne

Biografia

Walery Jan Jaworski urodził się 20 marca 1849 we Florynce (obecnie powiat nowosądecki). Po ukończeniu gimnazjum  podjął studia na Akademii Technicznej we Lwowie. Zajmował się również stenografią, uzyskując zezwolenie na wykładanie tego przedmiotu w I Gimnazjum Akademickim. Po przeniesieniu się do Krakowa studiował chemię, fizykę i matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1874 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim, które ukończył w 1880 roku.

 

Ilustracja czarno-biała strony tytułowej dzieła prof. Jaworskiego Sposób dokładnego oznaczenia treści płynnej w żołądku ludzkim w celach klinicznych i fizyjologicznych z 1882 roku. Po środku pieczęć Zakład Farmakologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Okładka pracy "Sposób dokładnego oznaczenia treści płynnej w żołądku ludzkim w celach klinicznych i fizyjologicznych".
Jedna z licznych publikacji Jaworskiego dotyczących badań nad zawartością treści żołądka. Gruntowna znajomość nauk ścisłych nabyta w czasie studiów pozwoliła Jaworskiemu prowadzić badania doświadczalne w oparciu o metody analityczne z dziedziny chemii i fizyki.
Ilustracja niebiesko-czarna strony tytułowej broszury prof. Jaworskiego Methoden zur Bestimmung der Intensität der Pepsinausscheidung aus dem menschlichen Magen und Gewinnung des natürlichen Magensaftes zu physiologischchemischen Versuchszwecken z 1887 roku. U góry odręczna notatka Wielmożnemu Panu Prof. drowi Łazarskiemu z wyrazem prawdziwego szacunku i poważania przesyła autor.
Okładka pracy "Methoden zur Bestimmung der Intensität der Pepsinausscheidung aus dem menschlichen Magen und Gewinnung des natürlichen Magensaftes zu physiologisch-chemischen Versuchszwecken".
Metody oznaczania intensywności wydzielania pepsyny w żołądku człowieka i pozyskiwania soku żołądkowego do badań fizjologiczno-chemicznych. Egzemplarz z odręczną dedykacją dla Józefa Łazarskiego, profesora farmakologii i farmakognozji, dziekana Wydziału Lekarskiego, późniejszego rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przez kilka lat wykładał chemię w Wyższej Szkole Realnej w Krakowie. Równocześnie, za namową profesora Edwarda Korczyńskiego, podjął pracę w uniwersyteckiej klinice lekarskiej.

 

Ilustracja strony tytułowej dzieła prof. Jaworskiego O niektórych dotąd nie uwzględnionych szczegółach klinicznych i anatomicznych w przebiegu wrzodu okrągłego i tak zwanego nieżytu kwaśnego żołądka z 1889 roku.
Okładka pracy "O niektórych dotąd nie uwzględnionych szczegółach klinicznych i anatomicznych w przebiegu wrzodu okrągłego i tak zwanego nieżytu kwaśnego żołądka".
Praca napisana wspólnie z profesorem Edwardem Korczyńskim, wybitnym internistą i mistrzem Jaworskiego, dotycząca wpływu nadkwasoty na powstawanie wrzodu żołądka.
Ilustracja czarno-biała przedstawia pierwszą stronę broszury Kilka uwag w sprawie nadmiernego wydzielania soku żołądkowego i nadmiernej jego kwaśności autorstwa Antoniego Gluzińskiego i prof. Jaworskiego. U góry pieczęć Zakład Historji Medycyny Un. Jag. w Krakowie.
Strona tytułowa pracy "Kilka uwag w sprawie nadmiernego wydzielania soku żołądkowego i nadmiernej jego kwaśności".
Artykuł na temat nadkwasoty napisany wspólnie z Antonim Gluzińskim, asystentem Edwarda Korczyńskiego, późniejszym profesorem Katedry Patologii Ogólnej i Doświadczalnej UJ.
Ilustracja zielono-czarna przestawia stronę tytułową dzieła profesorów Rydygiera i Jaworskiego Ein Fall von Gastroenterostomie nebst Untersuchungen über das Verhalten der Magendarmfunction nach erfolgter Heilung z 1889 roku. U góry pieczęcie dar prof. dra J. Zubrzyckiego oraz Biblioteka Kliniki Położn. Ginekol. UJ.
Okładka pracy "Ein Fall von Gastroenterostomie nebst Untersuchungen über das Verhalten der Magendarmfunction nach erfolgter Heilung".
Osobne odbicie z czasopisma Deutsche Medizinische Wochenschrift. Praca o zabiegu gastroenterostomii napisana przez Jaworskiego wspólnie z luminarzem polskiej chirurgii, profesorem Ludwikiem Rydygierem. Egzemplarz stanowił własność ginekologa profesora Januarego Zubrzyckiego.

Odbył staż w klinikach w Erlangen u profesora Wilhelma Leube i w Tübingen.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową pracy Wilhelma Laube Specielle Diagnose der inneren Krankheiten z 1889 roku. Tytuł drukowanymi literami.
Okładka pracy "Specielle Diagnose der inneren Krankheiten : ein Handbuch für Ärzte und Studierende".
Podręcznik diagnostyki chorób wewnętrznych autorstwa profesora Wilhelma Leube, u którego Jaworski obył staż podczas pobytu w Niemczech. Leube specjalizował się m. in. w badaniach i leczeniu chorób żołądka i jelit.
Ilustracja czarno-biała przedstawia pierwszą stronę broszury prof. Jaworskiego Czynniki lecznicze i wskazania dla stacyi klimatycznej Davos przy chorobach płucnych. U góry odręczna dedykacja Wielmożnemu Panu Profesorowi Drowi Pieniążkowi Docentowi we Wszechnicy Jagiellońskiej w dowód wysokiego poważania i szacunku ofiaruje autor.
Strona tytułowa pracy "Czynniki lecznicze i wskazania dla stacyi klimatycznej Davos przy chorobach płucnych".
Artykuł o walorach szwajcarskiego uzdrowiska Davos, napisany podczas wyjazdu naukowego w 1882 roku. Egzemplarz z odręczną dedykacją autora dla wybitnego laryngologa, profesora Przemysława Pieniążka. 

Habilitował się w 1883 roku i został pierwszym docentem chorób narządu trawienia. W 1889 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1895 roku profesorem zwyczajnym przy klinice lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1900 roku z inicjatywy Jaworskiego Wydział Lekarski Uniwersytetu Jagiellońskiego powołał muzeum lekarskie. Po śmierci profesora Edwarda Korczyńskiego w 1906 roku objął katedrę chorób wewnętrznych i został mianowany dyrektorem kliniki.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia pierwszą stronę tekstu wspomnienia pośmiertnego Edward Sas Korczyński. U góry nad tekstem znak krzyża.
Wspomnienie Edwarda Sasa Korczyńskiego
Wspomnienie pośmiertne zmarłego 23 września 1905 roku profesora Edwarda Korczyńskiego, wraz z bibliografią jego prac, napisane przez Jaworskiego. Jaworski wiele publikacji naukowych dedykował „swemu czcigodnemu nauczycielowi”.
Ilustracja czarno-biała przedstawia tekst Przepisów dla chorych piersiowych ubogich, zgłaszających się do kliniki lekarskiej Uniw. Jagiell. prof. Jaworskiego.
"Przepisy dla chorych piersiowych ubogich, zgłaszających się do kliniki lekarskiej Uniw. Jagiell.".
Zalecenia lekarskie dla chorych zgłaszających się do kliniki uniwersyteckiej, sygnowane przez jej dyrektora Walerego Jaworskiego.

1919 roku przeszedł w stan spoczynku, jednak dalej prowadził praktykę lekarską.

Zmarł 17 lipca 1924 roku w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim, kw. Fd, wsch.

Funkcje pełnione na Uniwersytecie Jagiellońskim

  • Profesor katedry chorób wewnętrznych

Działalność poza uczelnią

Wkład w medycynę

Autor 130 prac w języku polskim i niemieckim. Uznawany jest za twórcę polskiej szkoły gastrologii.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Jaworskiego Zarys patologii i terapii chorób żołądka z 1889 roku. Tytuł drukowanymi literami.
Okładka pracy "Zarys patologii i terapii chorób żołądka".
Oparte na własnym doświadczeniu klinicznym i współczesnej literaturze przedmiotu opracowanie poświęcone chorobom żołądka. Składało się ono z artykułów wydrukowanych w 1888 roku na łamach warszawskiej Medycyny. Publikacja, stanowiąca ukoronowanie dotychczasowej pracy naukowej Jaworskiego, zadedykowana została przez niego profesorowi Edwardowi Korczyńskiemu, „swemu czcigodnemu nauczycielowi”.
Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Jaworskiego Podręcznik chorób żołądka z 1893 roku. Tytuł drukowanymi literami. Pośrodku czerwona pieczęć Biblioteka Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie.
Okładka pracy "Podręcznik chorób żołądka".
Pierwszy polski podręcznik chorób żołądka. Jaworski, opierając się na materiale zawartym w Zarysie patologii i terapii chorób żołądka, poszerzył część terapeutyczną i dietetyczną. Starał się bazować na piśmiennictwie polskim, zalecać środki medyczne „w kraju wyrabiane, a polecenia godne” oraz „zastosować naukę do potrzeb i właściwości naszego społeczeństwa”. 
Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Jaworskiego Podręcznik chorób żołądka i dyetetyki szczegółowej z 1899 roku, wydanie drugie przerobione i znacznie powiększone. Tytuł drukowanymi literami. U góry odręczna notatka Kornel Michejda, Kraków 1909.
Okładka pracy "Podręcznik chorób żołądka i dyetetyki szczegółowej".
Drugie wydanie Podręcznika chorób żołądka, przerobione i znacznie powiększone. Pierwsze wydanie zostało wyczerpane już w 1894 roku, jednak Jaworski chciał zebrać obfitszy materiał doświadczalny i kliniczny, by oddać w ręce czytelnika książkę nową, a nie przedruk, stąd opóźniał reedycję. Uzupełnione zostały fragmenty rozdziałów poświęcone terapii oraz dodana została część zawierająca dietetykę leczniczą. Egzemplarz należał w czasach studenckich do Kornela Michejdy, późniejszego profesora na Uniwersytecie Wileńskim, Akademii Medycznej w Gdańsku, Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie Akademii Medycznej w Krakowie, gdzie sprawował funkcję rektora.

Był autorem nowej metody uzyskiwania treści żołądkowej (śniadania białkowe), metod badania czynności wydzielniczej żołądka, metody chemicznego ilościowego oznaczania kwasoty treści żołądkowej. Opisał drobnoustroje spotkane w większej liczbie w przypadku raka żołądka. Opisał i wyodrębnił jako jednostkę chorobową kwaśny nieżyt żołądka. Był pionierem naukowej dietetyki w Polsce. Propagował zastosowanie metody rentgenoskopowej w diagnostyce klinicznej. 

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia pierwszą stronę broszury prof. Jaworskiego Znaczenie rozpoznawcze X-prześwietlania. U góry dwie pieczęcie: Muzeum Historyczne Medycyny i Farmacyi Pol. UJ oraz Zakład Historji Medycyny Un. Jag. w Krakowie. Zawiera tytuł i fragment tekstu.
Strona tytułowa pracy "Znaczenie rozpoznawcze X-prześwietlania".
Wykład przedstawiony przez Jaworskiego w zakładzie chemii profesora Karola Olszewskiego 16 czerwca 1896 roku. Olszewski jako pierwszy w Polsce sporządził generator promieni rentgenowskich i wykonał pierwsze zdjęcie rentgenowskie do celów medycznych. Wydarzenie to miało miejsce w lutym 1896 roku, a już kilka miesięcy później Jaworski opisał praktyczne zastosowanie promieni Röntgena w diagnostyce obrazowej. Zawsze interesował się nowymi odkryciem w medycynie i dążył do ich implementacji.

Stworzył naukowe podstawy pod naukową farmakodynamikę wód karlsbadzkich.

 

Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Jaworskiego Über die Wirkung des Karlsbader Thermalwassers auf die Magendarmfunction z 1885 roku. Tytuł drukowanymi literami.
Okładka pracy "Über die Wirkung des Karlsbader Thermalwassers auf die Magendarmfunktionen".
Praca o wpływie wody karlsbadzkiej na funkcjonowanie układu pokarmowego. Jedna z cyklu publikacji Jaworskiego poświęconych źródłom zdrojowych w Karlowych Warach. Przebywał on w tym kurorcie w sezonach letnich w latach 1883-1885, prowadząc badania nad właściwościami leczniczymi wody zdrojowej.
Ilustracja czarno-biała przedstawia stronę tytułową dzieła prof. Jaworskiego O wskazaniach i przeciwwskazaniach jakoteż o sposobach stosowania nowej soli karlsbadzkiej z 1884. Tytuł drukowanymi literami.
Okładka pracy "O wskazaniach i przeciwwskazaniach jakoteż o sposobach stosowania nowej soli karlsbadzkiej".
Publikacja zawiera wynik badań chemicznych (analizy jakościowej i ilościowej) oraz klinicznych nad tzw. „Carlsbader Quellsalz”, soli uzyskanej poprzez odparowanie wody zdrojowej.
Ilustracja przestawia odręczną dedykację Wielmożnemu Panu Drowi Lutostańskiemu lekarzowi w dowód życzliwego koleżeństwa ofiaruje autor.
Strona z odręczną dedykacją.
Dedykacja Jaworskiego dla Bolesława Lutostańskiego, lekarza zdrojowego, publicysty, weterana Powstania Styczniowego.

Prace Walerego Jaworskiego w zbiorach Biblioteki

Ważne dokonania

Nazwisko Jaworskiego upamiętnia eponim – objaw Jaworskiego, który ma znaczenie w rozpoznaniu zapalenia wyrostka robaczkowego.

Ciekawostki

Był honorowym obywatelem Karlsbadu.

Upamiętnienie

Mimo wybitnych osiągnięć naukowych postać profesora Walerego Jaworskiego nie została dotąd upamiętniona w sposób odpowiadający jego dokonaniom.


Przypomnienie sylwetki i dorobku naukowego Profesora Walerego Jaworskiego podczas wystawy zatytułowanej „Człowiek nauki taki, jakim był” zbiega się ze 130. rocznicą otrzymania profesury zwyczajnej (1895) oraz 125. rocznicą powołania pierwszego w Polsce muzeum historii medycyny (1900).

Bibliografia

  1. Chlipała Michał, Łamanie tabu ludzkiego ciała - prof. Walery Jaworski https://www.radiokrakow.pl/audycje/tabu-ludzkiego-ciala-lamane-w-krakowie-prof-walery-jaworski (odczyt 28.08.2025)
  2. Gryglewski Ryszard W., Walery Jaworski-twórca Muzeum Wydziału Lekarskiego UJ, "Alma Mater" 2003, nr 47, s. 18-20.
  3. Gryglewski Ryszard W., Helicobacter pylori – bakteria, w którą nikt nie chciał uwierzyć, „Medical Tribune", 2014, nr 8 Medical Tribune https://podyplomie.pl/medical-tribune/16848,helicobacter-pylori-bakteria-w-ktora-nikt-nie-chcial-uwierzyc?srsltid=AfmBOoqpEi0f24lQJdSR8YZBlrWgpb768vWr5f73ifAWP3bRaWoBlHpN (odczyt 8.10.2025)
  4. Kapuścińska Katarzyna, Sitarz-Stopa Joanna, Urbanik Andrzej, Walery Jaworski - twórca krakowskiej szkoły radiologii, "Przegląd Lekarski", t. 67 (2010), nr 4, s. 337-339 https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/a9c781c7-7bdb-4fdf-9375-d05d9121f11a/content (odczyt 28.08.2025)
  5. Kieraciński Piotr, Sto lat temu https://forumakademickie.pl/media/archiwum/99/3/artykuly/24-gwiazdy.htm (odczyt 8.10.2025)
  6. Orłowski Witold, Nowaczyński Jan, Życie i zasługi naukowe ś. p.  prof. dra Walerego Jaworskiego (1849-1924), [S. l.], 1925.
  7. Skulimowski Mieczysław, Walery Jaworski (1849-1924), (w:) Złota księga Wydziału Lekarskiego, red. Jan Grochowski, Kraków, 2000.